Тоҷикистон: Қонун дар бораи телевизион ва радиошунавонӣ

Тафсири мухтасар

Моҳи августи соли 2015 созмони байналхалқии ARTICLE 19 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистонро “Дар  бораи телевизион ва радиошунавонӣ” (минбаъд Қонун) ҷиҳати мутобиқаташ ба меъёрҳои байналхалқии озодии баёни афкор таҳлил кард. ARTICLE 19 эътироф мекунад, ки Қонун ҷузъиёти мусбиро дорост. Аз ҷумла, Қонун расман изҳор мекунад, ки ҳадафи он “татбиқи озодии сухан, ҳуқуқи шаҳрвандон барои дарёфти ахбори комилу оҷил ва ҳаққонӣ, муҳокимаи озоду ошкори ҳаводиси ҷамъиятӣ” мебошад. Ин як дараҷа мустақилияти редаксионии ширкатҳои телевизиону радиоро таъмин намуда, ҳамчунин ба ҳуқуқ ба иттилоот робита дорад. Новобаста аз ин, Қонун ба талаботи озодии сухан ва меъёрҳои иттиллотӣ дар як қатор соҳаҳо ҷавобгӯ нест. ARTICLE 19 маҳсуб медонад, ки омодагии ҳозираи Тоҷикистон ба гузариш ба телевизиону радиошунавонии рақамӣ барои такмилдиҳии қонунгузорӣ дар ин соҳа имконияти хуб фароҳам меорад. Бинобар ин мо аз Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон даъват мекунем, ки тавсияҳои моро баррасӣ намуда, қонуни мазкурро ба ӯҳдадориҳои байналхалқии аз ҷониби давлат эътирофшуда  мутобиқ гардонад. Аз ҷумла, таъсис кардани сохтори (мақомоти) танзимкунандаи мустақил иқдоми муҳиме ҷиҳати ҳифзи босамари озодии сухан дар Тоҷикистон мегардад. ARTICLE 19 чунин меҳисобад, ки барпо кардани чунин сохтор шарти зарурии муваффақ шудан дар роҳандозии телевизиону радиошунавонии рақамӣ мебошад. Мо ҳамчунин аз Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон даъват ба амал меорем, ки дар равандҳои машваратии кушод, шаффоф ва муштарак дар кулли ҷанбаҳои гузариш ба пахши рақамӣ, аз ҷумла идоракунӣ бо истифодаи спектри такроршавандаи радио (радиочастотный спектр), додани иҷозат (лисензия), дастрасии умум, ҳаққи саҳми рақамӣ (дивиденди рақамӣ), гуногунандешӣ (плюрализм), тамаркузи ВАО ва барҳамдиҳии ВАО-и давлатӣ ташаббсукор бошад.

Мухтасари тавсияҳо

1. Қонун бояд маҷмӯи қоидаҳои аниқ ва муфассалро дар бар гирифта, эълом дорад, ки танзими телевизион ва радиошунавонӣ бояд дар чорчӯбаи қонунгузории байналмиллалӣ сурат гирифта, ҳар гуна маҳдудкунӣ бояд комилан меъёрҳои байналмиллалии озодии сухан ва баёнро риоя кунад;
2. Қонун бояд муқаррар кунад, ки ҳуқуқ ба иттилоот на фақат ба шаҳрвандон, балки ба ҳамаи сокинон тааллуқ дорад;
3. Ба Моддаҳои 3 ва 6-и Қонун бояд тағйирот ва иловаҳо ворид карда шаванд, то ки минбаъд низ барои эҳтироми озодӣ ва мустақилияти редаксионии васоити ахбори омма, аз  ҷумла аз таъсири тиҷоратӣ мусоидат намуда, ба сифат ва ахлоқу одоби касбӣ мутобиқи меъёрҳо эътибор дода шавад;
4. Кумитаи телевизион ва радиошунавонӣ бояд бо сохтори танзимгари ҳақиқатан мустақил, ки мутобиқи меъёрҳои байналхалқӣ таъсис ёфтааст, иваз карда шавад. Аз ҷумла, қонунгузорӣ бояд дар назар дошта бошад, ки ин сохтор чӣ аз манфиати ҳукумат ва чӣ аз манфиатҳои тиҷоратӣ комилан мустақил аст. Қонун ҳамчунин бояд мустақиялияти сохтори танзимкунандаро аз нуқтаи назари мақоми юридикӣ, салоҳият, маблағгузорӣ, ҳайати Шӯро ва ҳисоботдиҳӣ кафолат диҳад;
5. Қонунгузорӣ бояд устувории танзими мустақили телевизиону радиошунавониро дар байни мақомоти масъули ҳокимият таъмин намояд, ва ё тамоми масъулиятро барои танзими фаъолияти соҳаи телевизиону радиошунавонӣ ба як сохтори мустақили танзимгар муқаррар намояд;
6. Ба ҷои номбар кардани як қатор қоидаҳо, Қонун бояд ба сохтори мустақили танзимгар салоҳияти муайян кардани кодексҳои одоби маъмуриро барои ташкилотҳои телевизион ва радиошунавонӣ таъмин кунад. Кодексҳои мазкур бояд тавассути машваратҳои муштараки озод ва шаффофи ҳамаи ҷонибҳои манфиатдор қабул карда шаванд. Ба ғайр аз ин кодексҳои одоби мазкур набояд ҷазои ҷиноӣ ва ё шаҳрвандиро пешбинӣ кунанд;
7. Ба ҳайси алтернативӣ дар қонун бояд раванди шаффоф, озод ва муштараки баррасӣ ва таъсиси низоми худтанзимкунӣ дарҷ гардида бошад;
8. Қонун бояд қоидаҳои умумиро, ки нисбати ВАО, мисли ширкатҳои телевизион ва радиошунавонӣ татбиқ карда мешаванд, номбар карда, қабули қоидаҳои муфассалро ба зиммаи сохтори мустақили танзимкунанда вогузор кунад;
9. Моддаи 28 Қонун бояд аз сари нав мутобиқи меъёрҳои байналхалқӣ дида баромада шавад;
10. Қонун бояд табдили комили васоити ахбори оммаи давлатиро ба ВАО-и мустақили ҷамъиятӣ дар назар дошта, салоҳият ва маблағгузории аниқи онро бояд таъмин намояд;
11. Қонун бояд аниқ муайян кунад, ки суръати банақшагирӣ ва тақсимот бояд маҷмӯи ташкилотҳои телевизион ва радиошунавонии (медиаландшафти) сесатҳаи мутавозинро дар назар дошта бошад, ки аз васоити ахбори оммаи давлатӣ, тиҷоратӣ, маҳаллӣ ва ҷамъиятӣ иборат мебошад;
12. Моддаи 10 бояд пурра аз Қонун хориҷ карда шавад;
13. Қонун бояд қоидаю тартиби  аниқи аз ҷониби марказҳои ВАО истифода бурдани навъҳои гуногуни шабакаҳои коммуникатсиониро таъмин намояд ва дар баъзе ҳолатҳо раванди беназири иҷозатдиҳиро (литсензияро) таъмин намояд;
14. Ба моддаи 34-и Қонун бояд тағйирот ворид карда шавад. Аккредитатсия бояд танҳо дар ҳолате талаб карда шавад, ки маҳдудияти ҷой барои дар ҷаласа иштирок кардани ҳамаи рӯзноманигорони ҳавасманд имконият намедиҳад. Қонунгузорӣ бояд бар зидди раддияи беасоси додани аккредитатсия кафолатро таъмин кунад. Додани аккредитатсия бояд таҳти назорати сохтори мустақил, масалан, Иттиҳоди рӯзноманигорон бошад ва ба рӯзноманигорон бояд ҳуқуқ дода шавад, ки аз болои ҳукми раддияи аккредитатсия ба суд аризаи норизоӣ пешниҳод кунанд.

Мундариҷа

Сарсухан

Меъёрҳои байналхалқии озодии баён

Ҳуқуқ ба озодии сухан ва баён Танзими ВАО ва меъёрҳои байналхалқӣ

Таҳлили Қонун

Истинод ба меъёрҳои байналхалқӣ Танзими фаъолияти телевизион ва радиошунавонӣ : сохтори мустақили танзимкунанда Сифати рӯзноманигорӣ Интихобот ва маъракаи интихоботӣ Мундариҷаи ғайриқонунӣ Ландшафти сесатҳа ВАО-и хориҷӣ Пахши рақамӣ

Дар бораи ARTICLE 19  

Сарсухан

Моҳи августи соли 2015 ташкилоти ARTICLE 19 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи телевизион ва радиошунавонӣ” –ро (минбаъд Қонун)[1] ҷиҳати мутобиқати он ба меъёрҳои байналхалқии озодии сухан ва баён ва дастрасӣ ба иттилоот таҳлил намуд. Баъди аз ҷониби Тоҷикистон эълом шудани нақшаҳо оид ба гузариш ба телевизион ва радиошунавонии рақамӣ, муҳим аст ба қонуни ҷорӣ дар бораи телевизион ва радиошунавонӣ баҳо дода шуда, тавсияҳое пешниҳод д, ки қонунгузории мавҷударо беҳтар намуда ва гузариш ба телевизион ва радиошунавонии рақамиро дар ҷомеаи демократӣ муваффақ мегардонанд. ARTICLE 19 эътироф мекунад, ки қонуни ҷорӣ дар бораи телевизион ва радиошунавонӣ хусусиятҳои мусбиро дорост. Аз ҷумла, Қонун эълом медорад, ки он ба “татбиқи озодии сухан, ҳуқуқи шаҳрвандон барои дарёфти ахбори комилу оҷил ва ҳаққонӣ, ба муҳокимаи озоду ошкори ҳаводиси ҷамъиятӣ равона шудааст”. Ба ғайр аз ин Қонун як дараҷа мустақилияти редаксионии ширкатҳои телевизиону радиоро таъмин менамояд.Ба  ин ҷиҳатҳои мусбӣ нигоҳ накарда, Қонун ба талаботҳои меъёрҳои байналхалқӣ дар соҳаи озодии баёни афкор ва иттилоот дар чанд соҳа ҷавобгӯ нест.  Дар байни камбудиҳои асосӣ набудани сохтори дар ҳақиқат мустақили танзимкунандаро номбар кардан мумкин аст, ки барои танзими ВАО-и радиошунавонӣ дар ҷомеаи демократӣ аҳамияти бузург дорад. Чунин сохтор дар танзими радиою телевизион дар соҳаи марбута (масалан, барои қоидаҳое,  ки ҳини интихобот истифода бурда мешаванд) нақши муҳим мебозад ва ҳамчунин шарти зарурии гузариш ба телевизиону радиошунавонии рақамӣ мебошад. Ҳамзамон, ARTICLE 19 зикр мекунад, ки ҳимояи озодии марказҳои ВАО бояд тақвият ёбад. Ба ғайр аз ин, ба ширкатҳои радиои маҳаллӣ ва ҷамъиятӣ бояд имконият пешниҳод гардад, ки онҳо дар фазои (ландшафти) ВАО, чӣ дар соҳаи марбута ва чӣ дар шабакаҳои рақамии оянда ҷои худро пайдо кунанд. ARTICLE 19 барои ба мутобиқати комил бо меъёрҳои байналхалқӣ овардани Қонун тавсияҳои муфассалро пешниҳод мекунад. Мо Ҳукумати Тоҷикистонро даъват мекунем, ки тавсияҳои мазкурро баррасӣ намояд ва мо омода ҳастем, ки минбаъд ба ҳукумат дар раванди ислоҳоти қонунгузорӣ дар ин соҳаи хеле муҳим кӯмак расонем.

Меъёрҳои байналмиллалии озодии баёни афкор

Ҳуқуқ ба озодии баёни афкор

Ҳуқуқ ба озодии баёни афкор аз ҷониби якчанд ҳуҷҷатҳои байналхалқӣ оид ба ҳуқуқи инсон ҳимоя мегардад, ки Тоҷикистон аз рӯи онҳо ӯҳдадориҳои дахлдор қабул намудааст, аз ҷумла моддаи 19 Эъломияи умумии ҳуқуқи инсон (ЭУҲИ)[2] ва моддаи 19 Аҳдномаи байналхалқӣ дар бораи ҳуқуқҳои шаҳрвандӣ ва сисёсӣ (АБҲШС).[3] Озодии баён ҳамчунин дар ҳуҷҷатҳои гуногуни САҲА, ки аз ҷониби Тоҷикистон тасдиқ шудаанд, кафолат дода мешавад, ба монанди Пакти хотимавии Хелсинки[4], Ҳуҷҷати хотимавии мулоқот оид ба ченаки инсонии САҲА дар Копенгаген[5], Хартияи Порис, ки соли 1990 мувофиқат шудааст[6], ҳуҷҷати хотимавии саммити САҲА дар Будапешт соли 1994[7], ва Декларатсияи саммити Истамбул[8].Аҳамияти озодии баён ҳамчунин дар се низоми минтақавӣ оид ба ҳимояи ҳуқуқи инсон инъикос шудааст: Конвенсияи америкоӣ оид ба ҳуқуқи инсон[9], Конвенсияи аврупоӣ оид ба ҳуқуқи инсон (КАҲИ)[10] ва Хартияи африқоии ҳуқуқи инсон ва халқҳо[11]. Ҳуҷҷатҳои номбурда далелнокии нисбиро дар бораи мундариҷа ва татбиқи озодии баёни афкор таъмин менамоянд ва метавонанд барои маълумотдиҳӣ оиди маънидодкунии моддаи 19 АБҲШС истифода бурда шаванд, ки иичроишаш барои Тоҷикистон ҳатмист. Кафолати озодии баён махсусан дар васоити ахбори омма татбиқ карда мешавад ва мақомоти байналхалқӣ ва минтақавӣ  борҳо аҳамияти ВАО-и озодро дар раванди сиёсӣ таъкид кардаанд.[12] Ҳуқуқ ба озодии сухан мутлақ намебошад; лекин, он метавонад танҳо дар ҳолатҳои истисноӣ маҳдуд карда шавад. Аз ҷумла, ҳар гуна маҳдудият бояд:

• қонунан муқаррар шуда бошад: ин чунин маъно дорад, ки меъёр бояд бо тариқи аниқ ва возеҳ ифода шуда бошад, то ки ҳар як шахс имконият дошта бошад, ки мутобиқи он рафтор кунад. Он бояд барои ҷомеа дастрас бошад. Қонун наметавонад озодии амали бемаҳдудиятро барои маҳдудкунии озодии баёни афкор ба шахсоне, ки иҷроиши он супурда шудааст, пешкаш кунад.[13]
• ҳадафи қонуниро таъқиб кунад, чуноне ки дар моддаи 19 (3) АБҲШС муфассал номбар шудааст, аз ҷумла: эҳтироми ҳуқуқ ва ё обрӯи шахси дигар, ҳифзи бехатарии давлатӣ, тартиботи ҷамъиятӣ, ҳифзи саломатӣ ё маънавияти аҳолӣ. Ба маҳдудиятҳо бо дигар сабабҳо мутобиқи меъёрҳои ҳуқуқи байналхалқӣ иҷозат дода намешавад.[14]
• ба ҳадафи ҳифзшаванда зарур ва мутаносиб бошад. Қонунгузорон ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ бояд ҳуқуқи баёни афкорро нисбати ҳуқуқҳо ва манфиатҳои дигар мутобиқ гардонида, баҳогузорӣ кунанд, ки оё вазъият ба маҳдудияти озодии баёни афкор мутобиқ аст? Маҳдудият набояд аз ҳад берун бошад ва ҳар кадом маҳдудият бояд бамаврид ва барои ноил шудан ба манфиати ҳифзшаванда ё ҳадафи қонунӣ мутаносиб бошад.

 Танзими фаъолияти ВАО ва меъёрҳои байналхалқӣ

Кафолати озодии баён бо қувваи махсус дар васоити ахбори омма татбиқ карда мешавад[15]. Бояд ба васоити ахбори омма иҷозат дода шавад, ки мустақилона ва новобаста аз назорати давлатӣ фаъолият баранд. Ҳадафи асосии танзими ВАО бояд мусоидат кардан ба рушди мустақилона ва гуногунандешии васоити ахбори омма бошад. Ин барои дастгирии ҳуқуқи ҷамъиятӣ ба гирифтани иттилоот аз манобеи гуногун зарур аст.Танзими фаъолияти ВАО баъзе мушкилот дорад. Аз як тараф, озодии баён талаб мекунад, ки ҳукумат аз дахолат худдорӣ кунад. Аз ҷониби дигар, моддаи 2 АБҲШС давлатро вазифадор мекунад, ки “чунин чораҳои қонунгузор ва ё дигар чораҳоро андешад, ки метавонанд барои дар ҳаёт татбиқ шудани ҳуқуқҳои дар созишнома инъикос шуда зарур гарданд”. Ин чунин маъно дорад, ки давлат бояд на танҳо аз дахолат ба ҳуқуқҳо худдорӣ кунад, балки  барои риояи ҳуқуқҳо, аз ҷумла ҳуқуқи озодии баён чораҳои пурсамар андешад. Дар асл, ҳукуматҳо ӯҳдадоранд кафолат диҳанд, ки шаҳрвандон ба манбаъҳои гуногун ва мӯътамади иттилооти барояшон аҳамиятнок дастрасӣ доранд. Яке аз ҷанбаҳои муҳимтарини ин “ӯҳдадории мусбӣ” зарурияти рушди гуногунандешии (плюрализми) дохилӣ ва таъмини дастрасии баробар ба ВАО мебошад[16]. Кумита оид ба ҳуқуқи инсон (КҲИ) аҳамияти гуногунандешии ВАО-ро дар раванди барпокунии миллат таъкид намуда, чунин меҳисобад, ки кӯшишҳои ба ВАО пӯшонидани “куртаи дафъи ҷунун”  бо мақсади  рушди “ягонагии миллӣ” озодии баёни афкорро халалдор мекунад[17]. Ӯҳдадории тақдир кардани гуногунандешӣ ҳамчунин онро дар назар дорад, ки набояд барои интихоби шуғли рӯзноманигорӣ ягон маҳдудиятҳои  ҳуқуқӣ ҷой дошта бошад[18] ва иҷозатдиҳӣ ё бақайдгирии низомҳо барои рӯзноманигорони инфиродӣ бо ҳуқуқ ба озодии баёни афкор ҳеҷ мувофиқат намекунад.Бо мақсади рушди гуногунандешӣ ва ҳифзи ҳуқуқ ба озодии баёни афкор зарур аст, ки васоити ахбори омма мустақилона бе назорат аз ҷониби давлат фаъолият баранд. Ин метавонад бо якчанд тарз таъмин гардад:

• Аввалан, танзими давлатӣ – қонун ва зерқонунҳо – Дар бораи васоити ахбори омма бояд танҳо дар ҳолатҳои зарурӣ қабул карда шаванд. Масалан, давлатҳои дорои демократияи бонуфуз қонунҳои муайянро дар бораи ВАО-и чопӣ надоранд, зеро бар хилоф аз соҳаи телевизиону радиошунавонӣ, ки дар он маҳдудияти техникӣ ба шумораи каналҳо (шабакаҳо) мавҷуд аст, васоити ахбори оммаи чопӣ якчанд хусусиятҳои фарққкунандаро доранд, ки эътинои танзимиро талаб мекунанд. Қонунҳои истифодаи умум (масалан, қонун дар бораи тӯҳмат, қонун дар бораи ҳаёти шахсӣ (маҳрамона), қонунҳое, ки ҳуқуқро ба ҷавоб ва махфияти манбаъҳои рӯзноманигорӣ ба танзим меоранд) нисбати ВАО-и чопӣ истифода бурда мешаванд. Азбаски кулли ин масоил боиси ташвиши хоси ВАО намебошад, дар қабули қонун бевосита барои ВАО-и чопӣ зарурат нест.
• Дуюм, вақте ки танзими ВАО зарур аст, қонун ва зерқонунҳо бояд кафолатҳоро (чораҳои бехатариро) бар зиддӣ назорати давлатӣ дар бар гиранд. Ҳар гуна сохтори давлатии дорои салоҳияти танзимкунанда дар ВАО ва ё соҳаи телевизиону радиошунавонӣ бояд комилан аз ҳукумат мустақил буда, аз дахолати манфиатҳои сиёсӣ ё тиҷоратӣ ҳимоя шуда бошанд. Дар акси ҳол низоми танзими ВАО ба осонӣ метавонад барои ҳадафҳои сиёсӣ ва ё тиҷоратӣ истифода бурда шавад. Бинобар ин се нафар маърӯзачии махсус оид ба озодии баёни афкор тавсия медиҳанд:
  • Ҳамаи сохторҳои давлатие, ки салоҳияти расмии танзими ВАО-ро дар амал татбиқ мекунанд, бояд аз дахолати хусусияти сиёсӣ ва ё иқтисодӣ дошта ҳимоя карда шаванд, аз ҷумла тавассути раванди шаффофи таъиноти аъзо, ки дар он аҳли ҷомеа саҳм гирифта метавонанд ва таҳти назорати ягон ҳизб қарор надоштаи онҳо.[19]
• ARTICLE 19 шартҳои дахлдори фаъолияти ширкатҳои телевизиону радиошунавониро дар нашрияи худ “Дастрасӣ ба пахш (эфир)” номбар кардааст.[20] Дастурамали амалиро доир ба таъсис ва кафолатҳои сохторҳои танзимкунандаи ВАО ҳамчунин метавон дар тавсияҳои дар чорчӯбаи Шӯрои Аврупо қабулгардида дарёфт кард. Масалан, тавсияҳои Кумитаи вазирони Шӯрои Аврупо оиди мустақилият ва вазифаҳои сохторҳои танзимкунанда дар соҳаи телевизиону радиошунавонӣ,[21] самтҳои зеринро дар бар мегирад:
  • Давлатҳои аъзо бояд таъсис ва фаъолияти бемамониати сохторҳои танзимкунандаро дар соҳаи телевизион ва радиошунавонӣ тавассути таҳияи таҳкурсии қонунгузории дахлдор таъмин намоянд. Қоидаву тартиб, ки ба фаъолияти сохторҳои танзимкунанда таъсир мерасонанд бояд возеҳу равшан мустақилияти онҳоро таъкид ва ҳимоя намоянд.
  • Вазифаҳо ва салоҳияти сохторҳои танзимкунанда дар соҳаи телевизиону радиошунавонӣ ва ҳамчунин усулҳои (тарзҳои) пурмасъулият гардонидни онҳо, қоидаву тартиби таъиноти аъзоёни он ва манбаъҳои маблағгузории онҳо бояд аниқу возеҳ дар қонун муайян шуда бошанд.
  • Қоидаҳое, ки сохторҳои танзимкунандаро дар соҳаи телевизиону радиошунавонӣ идора мекунанд, махсусан аъзогии онҳо, чузъи калидии мустақилияти онҳо мебошанд. Ҳамин тавр, ин қоидаҳо бояд чунин муайян шаванд, ки сохторҳои номбурдаро аз ҳар гуна дахолат, аз ҷумла аз ҷониби қувваҳои  сиёсӣ а ё манфиатҳои иқтисодӣ ҳифз намоянд[22].
  • Ва ахиран, мутахассисони мустқили васоити ахбори омма бояд меъёрҳоро барои рӯзноманигории касбӣ ва кодекси одобро таҳия намоянд ва ин меъёрҳо бояд ихтиёрона риоя гардаанд. Сохторҳои худтанзимшавандаи васоити ахбори омма ва шӯроҳои ВАО барои таъмини иҷроиши қонун аз ҷониби васоити ахбори омма, аз ҷумла рӯзноманигорон ва ҳамчунин барои таъмини ҳимояи ҳуқуқии қурбониёни қонунвайронкуниҳо масъуланд.

Таҳлили Қонун дар бораи телевизион ва радиошунавонӣ

ARTICLE 19 эътироф мекунад, ки қонун хусусиятҳои мусбиро дорост. Аз ҷумла:

• Қонун возеҳ эълом медорад, ки он ба “татбиқи озодии сухан, ҳуrуrи шаҳрвандон барои дарёфти ахбори комилу оҷил ва ҳаққонӣ, ба муҳокимаи озоду ошкори ҳаводиси ҷамъиятӣ равона шудааст”. (Муқаддима ва  моддаи 3);
• Қонун як дараҷа мустақилияти редаксионии ширкатҳои телевизиону радиоро таъмин менамояд (моддаи 6);
• Қонун ҳамчунин ёдрас мекунад, ки қонунгузорӣ дар бораи ҳуқуқ ба иттилоот вуҷуд дорад (моддаи 20)

Дар айни замон, аз ҷиҳати як қатор масъалаҳои муҳим Қонун ба талаботи меъёрҳои байналмиллалӣ дар соҳаи озодии баёни афкор ва иттилоот ҷавобгӯ нест. Қисматҳои минбаъда нишон медиҳанд, ки чӣ тавр бояд ин масъалаҳо ҳаллу фасли худро ёбанд, то ки ба ӯҳдадориҳои байналмиллалии Тоҷикистон мутобиқ гарданд.

Истинод ба меъёрҳои байналхалқӣ

Қонун муайян мекунад, ки қонунгузорӣ дар бораи телевизион ва радиошунавонӣ аз қонунгузории миллӣ ва ҳуҷҷатҳои ҳуқуқии байналхалқие, ки аз ҷониби Тоҷикистон эътироф шудаанд, иборат буда (моддаи 4), ҳукумат бояд татбиқи ӯҳдадориҳои байналмиллалии Ҷумҳурии Тоҷикистонро таъмин кунад (моддаи 5). Дохил кардани истинод ба ӯҳдадориҳои мамлакат дар доираи ҳуқуқи байналмиллалӣ, бешак, хусусияти мусбии Қонун мебошад. Дар баробари ин ARTICLE 19 чунин мешуморад, ки қонун бояд мутобиқи ӯҳддориҳои баайналхалқие, ки аз ҷониби Тоҷикистон эътироф шуданд, аз ҷумла ӯҳдадорӣ оиди комилан эҳтиром ва иҷро кардани озодии сухан ва иттилоот такмил дода шавад. Дохил кардани истиноди сареҳу равшан ба ин маъно аҳамияти якумдараҷа дорад. Қонун қоидаҳоеро шарҳ медиҳад, ки бояд аснои фаъолияти ширкатҳои телевизиону радиошунавонӣ мувофиқи онҳо амал кард, аз ҷумла ҳуқуқи шаҳрвандон ба иттилоот, озодии баёни афкор, холисӣ ва воқеияти иттилоот, эътимоднокӣ, эҳтироми меъёрҳои умумии ахлоқу одоб ва риояи одобу ахлоқи касбӣ (моддаи 3).  ARTICLE 19 дар ин бобат якчанд мулоҳизаҳояшро иброз медорад:

• Мувофиқи меъёрҳои байналмиллалӣ ҳуқуқ ба иттилоот набояд танҳо ба шаҳрвандон маҳдуд карда шавад, зеро ин ҳуқуқи умумӣ (универсалӣ) буда, новобаста аз миллату шаҳрванд будан ё набудан ба ҳар шахс тааллуқ дорад.
• Ҳамчунин, дар байни қоидаҳое, ки фаъолияти марказҳои ВАО-ро муйян мекунанд, аз ҳама муҳимаш бояд эҳтироми озодии худ ва мустақилияти сиёсати редаксионӣ бошад; хавфи сифати иттилоот ва одобу ахлоқи касбӣ маҳдудияти озодии баён мебошад, ки ба сохтори танзимкунандаи дахлдор дархост мекунанд (поёнтар ба қисмати танзим ва худтанзимкунӣ нигаред).
• Ва охиран, одобу ахлоқ консепсияи васеъ ва рушд карда истода буда, қобили шарҳи худсарона ва субъективона (боғаразона) мебошад. Бинобар ҳамин дар ин консепсия аз дарҷ кардани тасвияҳои аниқ ва фаврӣ худдорӣ кардан лозим аст.

Дар қайдҳои шабеҳ, ARTICLE 19 зикр мекунад, ки Қонун “фаъолияти эҷодии” ширкатҳои радиою телевизионро аз дахолати сохторҳои давлатии миллӣ ва ё маҳаллӣ ҳимоя мекунад (моддаи 6). Ин ҳимоя метавонад беҳтар ба шакли зайл ифода ёбад: кафолати озодӣ ва мустақилияти сиёсати редаксионии ВАО ва  ҳимоя аз таъсири ташкилотҳои тиҷоратӣ. Шарти мустақилияти редаксионӣ, ки дар натиҷаи он ширкатҳои телевизиону радиошунавонӣ дар асоси меъёрҳои касбӣ ва ҳуқуқи ҷомеа ба огоҳ будан қарорҳои барномавӣ қабул мекунанд, бояд қонунан кафолат дода шуда дар амал риоя гарданд. Қарори чиро намоиш додану шунавондан бояд на аз ҷониби ҳукумат, сохторҳои танзимкунанда ва ё ширкатҳои тиҷоратӣ, балки аз ҷониби  худи ширкатҳои телевизиону радио қабул карда шаванд[23]. 

Тавсияҳо

• Қонун бояд дар таркиби худ қоидаҳои аниқ ва муфассалеро, ки ҳуқуқи байналмиллалӣ ба озодии баёни афкор ва иттилоот аз таҳкурсии ҳуқуқии дахлдор таркиб меёбад, дошта бошад, ки  қонунгузор дар доираи он танзими телевизиону радиошунавониро ташкил мекунад ва ҳар гуна маҳдудкунӣ бояд комилан меъёрҳои байналмиллалии озодии баёнро риоя кунад;
• Қонун бояд таъкид кунад, ки ҳуқуқ ба иттилоот на фақат ба шаҳрвандон, балки ба ҳама тааллуқ дорад;
• моддаҳои 3 ва 6 Қонун бо мақсади дастгирии минбаъдаи эҳтироми озодӣ ва мустақилияти редаксионии васоити ахбори омма, аз ҷумла аз таъсири тиҷоратӣ ва равона кардани масоили вобаста ба сифати иттилоот ва одобу ахлоқ ба сохтори танзимкунандаи дахлдор бояд аз нав дида баромада шаванд.

Танзими фаъолияти телевизиону радиошунавонӣ: сохтори мустақили танзимкунанда

Қонун дар назар дорад, ки “танзими давлатӣ ва назорат дар соҳаи телевизион ва радиошунавонӣ аз тарафи Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ба воситаи Кумитаи телевизион ва радиошунавонии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон амалӣ мегардад (моддаи 5). Қарорҳои Кумита аз ҷониби Ҳукумат тасдиқ мешаванд. Кумита оид ба телевизион ва радиошунавонии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар доираи салоҳияти худ барои назорат ҷиҳати иҷрои талаботи қонун аз ҷониби ВАО ва назорат аз болои барномаҳо ва ахбори радиою телевизион масъул аст.

ARTICLE 19  қайд мекунад, ки Кумита зерсохтори ҳукумат мебошад. Дар чунин ҳолат возеҳ нест, ки нақши кумита ва ҳукумат чӣ фарқият ва ё мутобиқат доранд. Зиёда аз ин, Кумита ҳамчун сохтори мустақили танзимкунанда таъсис нашудааст. Мутобиқи меъёрҳои байналхалқӣ дар соҳаи озодии баёни афкор мустақилияти  сохтори танзимкунанда шарти зарурии самаранокии танзими демократии телевизиону радиошунавонӣ мебошад. Бешубҳа, яке аз талаботҳои муҳим мутобиқи меъёрҳои байналхалқии мутааллиқ ба телевизиону радиошунавонӣ ва коммуникатсияҳои телевизионӣ мустақилияти сохторҳои танзимкунанда ҳам аз ҳукумат ва ҳам аз соҳае мебошад, ки онҳо ба танзим меоранд. Ин  талабот дар як қатор меъёрҳои байналхалқӣ инъикос ёфта[24], натиҷаҳои мустақилият дар нашрияи ARTICLE 19 «Дастрасӣ ба эфир (пахш)»[25] муфассал дарҷ гардидааст. Ҳамаи сохторҳои давлатие, ки салоҳияташонро дар соҳаи интиқоли барномаҳо ва ё танзими коммуникатсияҳои телевизионӣ татбиқ мекунанд, аз ҷумла сохторҳое, ки шикоятҳоро аз аҳолӣ қабул менамоянд, бояд аз дахолат, махсусан дахолати сиёсӣ ва тиҷоратӣ ҳимоя карда шаванд. Ҳолати (статуси) ҳуқуқии ин сохторҳо бояд аниқ дар қонун муайян шуда бошанд. Мухторияти институтсионалӣ ва мустақилияти сохторҳои номбурда бояд мутобиқи қонун бо тарзу усулҳои зерин қафолат ва ҳимоя карда шаванд:

• аниқ ва возеҳу равшан дар қонунгузорие, ки мутобиқи он сохтори танзимкунанда таъйин мешавад ва агар имкон дошта бошад, аз ҷумла дар конститутсия;
• бо таъкиди аниқу равшани қонунбарор оиди сиёсати умумии телевизиону радиошунавонӣ ва ҳамчунин салоҳияту вазифаҳои сохтори танзимкунанда;
• тавассути қоидаҳое, ки ба аъзогӣ тааллуқ доранд;
• бо ҳисоботдиҳии расмӣ ба аҳли ҷомеа тавассути сохтори бисёрҳизбӣ;
• дар механизмҳои маблағгузорӣ.

ARTICLE 19 таъкид мекунад, ки танзими фаъолияти телевизиону радиошунавонӣ муродифи назорати мундариҷаи барномаҳо нест. Мутобиқи ҳуқуқи байналхалқӣ танзими демократии фаъолияти телевизиону радиошунавонӣ, чун қоида, бо эҳтироми озодӣ ва мустақилияти сиёсати редаксионии соҳа маҳдуд мешавад. Ҳамчунин  бояд қайд кард, ки қонун ба дигар актҳои қонунгузор оиди литсензиякунонии (иҷозатномадиҳии) фаъолияти радиошунавонӣ истинод меоварад (моддаҳои 11-13). Иҷозатномадиҳӣ одатан ба муназзим воситаи босамари таъмини онро пешниҳод мекунад, ки ташкилотҳои пахши телевизион ва радио як қатор ҳадафҳои манфиатҳои ҷомеаро, ба монанди кафолати гуногунандешӣ ё пешбурди гуногуниро риоя ва татбиқ кунад. Бояд  сохтори танзимкунандае, ки ба иҷозатномадиҳӣ ва назорати риоя масъул аст, мустақил бошад. Ба ғайр аз ин ҳуқуқи байналхалқӣ талаботи танзими мустақилро бобати додани иҷозатнома муайян кардааст: онҳо дар ҳисоботи созмони ARTICLE 19 «Дастрасӣ ба эфир» ҷамъбаст карда шудаанд[26]. Ҳамчунин, ARTICLE 19  пешниҳод мекунад, ки танзимкунӣ бояд асоснок ва мунтазам (мураттаб) бошад. Интишори (тақсимоти) вазифаҳо дар байни сохторҳои гуногун ба самаранокии танзимкунӣ мусоидат намекунад.

Тавсияҳо

• Кумитаи телевизион ва радиошунавонӣ бояд бо сохтори танзимкунандаи дар ҳақиқат мустақил иваз карда шавад. Чунин сохтор бояд мутобиқи ҳамаи меъёрҳои байналхалқӣ оид ба мустақилият, мавқеи ҳуқуқӣ,  салоҳдид, маблағгузорӣ, сохтори раёсат ва ҳисоботдиҳӣ таъсис дода шавад, аз ҷумла:
  • Дар он бояд мустақилияти сохтори танзимкунанда аз ҳукумату президент таъкид шавад. Ин матлаб бояд дар Конститутсия ва Қонун низ инъикос ёбад;
  • Қонунгузорӣ бояд дар назар дошта бошад, ки таъйиноти аъзоёни раёсати сохтори танзимкунанда бояд аз ҷониби парлумон тавассути раванди шаффофу кушод ҷараён гирад;
  • Қонунгузорӣ бояд қоидаҳои аниқи низоъро ба аъзогии раёсати сохтори танзимкунанда муайян кунад. Ҳеҷ набошад, ба раёсат бояд шахсони зерин таъйин нагарданд: (1) шахсоне, ки дар ҳукумат, мақомоти давлатӣ, ҳизбҳои сиёсӣ кор мекунанд ва ё намояндаи интихобшуда мебошанд; (2) шахсоне, ки ки дар соҳаи телевизиону радиошунавонӣ ва ё телекоммуникатсияҳо вазифа ва ё саҳми молиявии бузург доранд. Аъзоёни шӯро бояд мустақил бошанд ва ҳамеша вазифаҳои худро ба манфиати ҷомеа иҷро кунанд;
  • Қонунгузорӣ бояд қоидаҳои марбут ба муддати ваколатнома, шартҳои молиявии татбиқи он ва қатъ гардидани онро аниқу равшан муқаррар кунад. Танҳо сохтори таъйиншуда (тасдиқшуда) бояд ваколати аз кор озод кардани аъзоёнро дошта бошад ва ин ваколат  бояд матлаби баррасии судӣ бошад. Ба истиснои ҳолатҳои дар поён зикршуда, аъзои раёсат набояд аз кор хориҷ шавад:
    • Агар ин ё он шахс минбаъд ба қоидаҳои номувофиқат (номутобиқӣ), чуноне ки дар боло зикр шудаст, ҷавобгӯ набошад;
    • Ба вайронкунии ҷиддии ваколатҳою вазифаҳои худ, ки дар қонун инъикос ёфтаанд, аз ҷумла ба иҷро накардани вазифаҳои худ, роҳ диҳад;
    • Шахсе, ки баръало аз ӯҳдаи иҷрои самараноки вазифаҳои худ намебарояд.

• Сохтори танзимкунанда бояд бо маблағгузории мувофиқ , кофӣ ва устувор таъмин гардад;

• Сохтори танзимкунанда бояд дар бораи фаъолияташ дар назди парлумон ва аҳли ҷомеа ҳисобот диҳад. Қонунгузорӣ бояд аз сохтори танзимкунанда гузориши муфассали солонаро оиди фаъолияташ ва хароҷоти буҷа, ки бояд дар пеши умум интишор гардад, дархост кунад;
• Дар ҷое, ки сохтори танзимкунанда ба муқаррар кардани қоидаҳои тендер ва ё иҷозатдиҳӣ ҳуқуқ дорад, ваколатҳои сохтори танзимкунанда бояд тавассути татбиқи принсипҳои умумии дар қонунгузорӣ инъикос ёфта маҳдуд карда шаванд;
• Дар ҷое, ки сохтори танзимкунанда ваколатҳои танзимкунӣ ва ё қонунгузорӣ дорад, қонун бояд аниқ соҳаҳои салоҳияти онро муайян кунад ва сохтори мазкур бояд тавассути равандҳои шаффофу кушод, ки дар доираи он намояндагони васоити ахбори омма ва ташкилотҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ тавассути машваратҳои ҷамъиятӣ метавонанд фикру мулоҳизаи хешро баён кунанд, ин қоидаҳоро қабул намояд;
• Дар он бояд механизми тавассути суд аз нав дида баромадани тамоми қарорҳои аз ҷониби сохтори танзимкунанда қабулшуда вуҷуд дошта бошад.
• Қонунгузорӣ бояд муттасилӣ (мантиқӣ будан) ва мутобиқати танзими мустақили фаъолияти пахши телевизиону радиошунавониро байни мақомоти масъули ҳокимият таъмин намояд ва ё ҳамаи вазифаҳои танзими соҳаи телевизиону радиошунавониро ба як сохтори танзимкунандаи мустақил ҳавола кунад.

Сифати журналистика (рӯзноманигорӣ)

Қонун воқеънигорӣ ва беғаразии иттилоот, ҳақиқатнигорӣ, озодона иброз намудани фикру ақида, эҳтироми меъёрҳои умумибашарии ахлоқ ва қатъиян риоя намудани одоби касбиро ҳамчун принсипҳои фаъолияти ширкатҳои телевизион ва радиошунавонӣ ва кормандонашон муқаррар мекунад (моддаи 3, ҳамчунин ба моддаҳои 29 ва 30 назар кунед). Агарчӣ ин ишораҳо асосноку қонуниянд, ниҳоят муҳим аст, ки онҳо дар чорчӯбаи дахлдор баррасӣ гардад.

Дар таҳлили қаблии қонуни Тоҷикистон дар бораи матбуот ва дигар васоити ахбори омма[27] ARTICLE 19 ҷиҳати аз ҷониби давлат ҷорӣ кардани вазифаҳои касбӣ ба рӯзноманигорон изҳори нигаронӣ намуд. Мо таъкид кардем, ки масъулияти (вазифаҳои) қонунӣ, ки бар  дӯши рӯзноманигорон вогузор мегардад, хилофи  меъёрҳои байналхалқӣ ва таҷрибаи беҳтарин мебошад. Дар аксари давлатҳои демократӣ ахлоқу одоби рӯзноманигорӣ масъалаи худтанзимкунӣ аст. Таҷриба нишон дод, ки танзими ҳуқуқии масоили одобу ахлоқ зуд-зуд ба таъқиби рӯзномнигорон, ки ҳукуматро танқид мекунанд, анҷом меёбад. Намояндаи САҲА оид ба масоили озодии васоити ахбори омма изҳор менамояд:

Меъёрҳои дурусти одобу ахлоқро танҳо кормандони мустақили васоити ахбори омма муайян намуда метавонанд ва риоя кардани онҳо танҳо ихтиёрона буда метавонад. Оё бо нияти нек қабул шудаанд ё не, ҳар як кӯшиши қонун бобати ҷорӣ кардани меъёрҳои муайян нисбати рӯзноманигорон ба маҳдудиятҳои худсаронаи озодиҳои қонунии онҳо ва ҷараёни озодонаи иттилоот дар ҷомеа оварда мерасонад[28].

ARTICLE 19 хотиррасон мекунад, ки дар доираи фаъолияти ширкатҳои телевизиону радиошунавонӣ, чун қоида, сохтори танзимкунанда метавонад кодексҳои рафтору ахлоқро қабул кунад. Чунин кодексҳо масъалаҳои беғаразӣ ва дигар мушкилоти марбут ба одоби касбиро фарогир мебошанд. Бо вуҷуди ин, кодексҳо набояд барои мундариҷаи барномаҳо ҷавобгарии ҷиноӣ ва ё шаҳрвандиро пешбинӣ кунанд ва бояд дар ҳамкории зич бо ширкатҳои телевизиону радиошунавонӣ ва дигар ҷонибҳои манфиатдор таҳия гарданд.

Ба сифати алтернатива, масоили марбут ба сифати иттилоот ва одобу ахлоқи касбии журналистон метавонанд тавассути низоми худтанзимкунӣ баррасӣ гарданд.

Тавсияҳо

• Ба ҷои номбаркунии як қатор принсипҳо (қоидаҳо), Қонун бояд сохтори мустақили танзимкунандаро бо салоҳиятҳои қабул кардани кодексҳои маъмурии рафтору кирдор барои ширкатҳои телевизиону радиошунавонӣ таъмин намояд. Ин кодексҳо бояд тавассути раванди шаффоф, озод, муштарак ва машваратӣ қабул шаванд. Ба ғайр аз ин, кодексҳо набояд ҷазои ҷиноӣ ва ё масъулияти шаҳрвандиро пешбинӣ кунанд.
• Ба сифати алтернативӣ, қонун бояд раванди шаффоф, кушод ва муштараки омода ва таъсиси низоми худтанзимкуниро пешбинӣ кунад.

 

Интихобот ва маъракаҳои интихоботӣ

Моддаи 22-и Қонун ба Комиссияи марказии интихобот салоҳияти муайян намудани тартиби истифодаи телевизион ва радиошунавониро дар давраи маъракаи интихоботӣ медиҳад.

ARTICLE 19 таъкид  менамояд, ки  нақши васоити ахбори омма,  махсусан радио ва телевизион ҳангоми маъракаҳои интихоботӣ ва интихобот аҳамияти ҳалкунанда дорад. Шаҳрвандон бояд дар бораи номзадҳо, ҳизбҳо ва барномаҳои онҳо иттилоот дошта бошанд.

Иштирокчиёни раванди интихобот бояд барои табодули фикру андешаҳояшон бо аҳли ҷомеа имконият дошта бошанд. ВАО ҳамчунин вазифаи муҳими воқифгардонии одамонро бобати тариқи бақайдгирӣ ва овоздиҳӣ иҷро мекунад. Чуноне ки муфассал дар гузориши “Дастрасӣ ба эфир” дарҷ гардидааст,  принсипҳои зерин бояд танзими фаъолияти телевизиону радиошунавониро ҳангоми интихобот идора кунанд:

Давлатҳо вазифадоранд, ки дар вақти интихобот ба аҳли ҷомеа дастрасиро ба гирифтани иттилооти дахлдор таъмин намоянд, аз ҷумла тавассути пахши  барномаҳои телевизону радио оиди тариқи овоздиҳӣ, барномаҳои ҳизбҳои сиёсӣ ва номзадҳо, масоили маъракаҳои интихоботӣ ва дигар масъалаҳои ба интихобот дахлдошта. Чунин иттилоот бояд тавассути барномаҳои хабарӣ ва рӯйдодҳои ҷорӣ, барномаҳои интихоботӣ, пахши мустақими барномаҳои сиёсӣ ва дар ҷое, ки иҷозат ҳаст, тавассути рекламаи тиҷоратии сиёсӣ ба одамон дастрас бошад[29].

ARTICLE 19 бори дигар такрор мекунад, ки вазифаи сохтори мустақили танзимкунанда бояд муайян кардани қоидаҳо барои ширкатҳои телевизиону радиошунавонӣ бошад. Ба ғайр аз ин, принсипҳои умумии дахлдор, ба монанди паҳни одилона ва баробарҳуқуқ, қоидаҳои марбут ба дастрасии мустақим ба вақти пахши барномаҳо барои номзадҳо ва ҳизбҳои сиёсӣ ва ё вуҷуд доштани тартиби фаврии ислоҳ бояд дар Қонун инъикос шаванд.

Тавсия

• Қонун бояд принсипҳои (қоидаҳои) умумиро барои ширкатҳои телевизиону радиошунавонӣ дар вақти интихобот муайян кунад ва қоидаҳои муфассалро бояд ба сохтори танзимкунандаи мустақил вогузор намояд.

Мундариҷаи ғайриқонунӣ (Моҳияти ғайриқонунӣ)

Дар моддаи 28-и Қонун изҳор мешавад, ки ташкилотҳои телевизион ва радиошунавонӣ ҳақ надоранд маълумоти дорои сирри давлатӣ ё асрори дигари қонунан маҳфуз, ахбору маводе, ки ба зӯран сарнагун сохтан ё тағйир додани сохтори конститутсионӣ, ташкили гурӯҳҳои мусаллаҳ даъват мекунад, шаъну шарафи давлат, Президент ва шаҳрвандонро паст мезанад, ҷанг, зулму зӯроварӣ, терроризм ва экстремизмро дар ҳама гуна зуҳуроташон, хусумати нажодию миллӣ, маҳалгароӣ, бартарият ва оштинопазирии динӣ ё мазҳабӣ, фаҳшу фуҷурро таблиғ мекунад, ахлоқи ҷомеаро мекоҳонад, ба содир намудани дигар кирдори ҷиноятӣ мусоидат мекунад, пахш намоянд.

ARTICLE 19 хотиррасон мекунад, ки ҳатто новобаста аз ҳолате, ки маҳдудияти озодии баён ҳадафи қонунӣ дорад (чуноне ки дар моддаи 19 (3) АБҲШС омадааст), бояд изҳор карда шавад, ки маҳдудият қонунан пешбинӣ шуда, ин маҳдудият зарур аст. Ҳамчунин бояд хотиррасон кард, ки мутобиқи меъёрҳои байналхалқӣ озодии баёни афкор на танҳо нисбати “иттилоот” ва ё “ғояҳое”, ки ҳамчун безарар ва ё беэътино маҳсуб мешаванд, қобили татбиқ аст, балки нисбати иттилооте, ки давлат ва ё қисми муайяни аҳолиро таҳқир ва ба ташвиш меандозад, қобили татбиқ мебошад. Чунинанд талаботҳои гуногунандешӣ, таҳаммул ва паҳнои ақидаву нуқтаи назар, ки бидуни онҳо “ҷомеаи демократӣ” вуҷуд надорад»[30].

ARTICLE 19 қайд мекунад, ки метавонанд ҳолатҳое ба вуҷуд оянд, ки ҳуқуқи ба табодул ва гирифтани иттилоот дар мавзӯи манфиати қонунии ҷомеа бар масъулияти ҳуқуқии ҳифзи сирри хидматӣ (махфият), аз ҷумла нисбати рӯзноманигорон, манбаъҳои онҳо ва хабардиҳандаи эҳтимолӣ бартарӣ пайдо мекунад.

Барои дастрас кардани иттилооти муфассалтар, ARTICLE 19 ба меъёрҳое истинод меорад, ки баҳри амнияти миллӣ (муборизаи зидди терроризм) истифода бурда мешаванд. Ин меъёрҳо дар принсипҳои амнияти миллӣ, озодии баёни афкор ва дастрасӣ ба иттилооти Йоханнесбург тавсиф шудаанд[31]. Меъёрҳои байналхалқӣ бобати  фитнаангезӣ дар гузориши таҳлилии мо “Манъ  кардани (пешгирии) фитнаангезӣ ба поймол кардани ҳуқуқ, хусумату адоват ва хушунат” инъикос ёфтаанд[32].

Бояд қайд кард, ки баъзе асосҳо барои манъ кардан аз нуқтаи назари ҳуқуқӣ саҳеҳ ва ё дастрас нестанд. Чунин истилоҳҳо,  ба монанди «сирри давлатӣ», «фитнаангезӣ ба кинаву адоват», «терроризм» ва «фаҳшу фуҷур» норавшан, мубҳам ва ба шарҳу тафсири худсарона аз ҷониби мақомоти ҳифзи ҳуқуқ ва судҳо таъсирпазиранд. Мутаасифона, қонун дорои истинод ба дигар қонунгузорӣ барои аниқ кардани ин истилоҳот намебшад.

Ба ғайр аз ин Қонун иҷозат медиҳад, ки ҳуқуқи озодии баёнро метавон бо асосҳое (далелҳое) маҳдуд кард, ки мутобиқи ҳуқуқи байналхалқӣ ғайриқонунӣ мебошанд. Аз ҷумла, манъи ифодаи “тағйир додани сохти конститутсионӣ” аз шумули он ҳадафҳои қонуние, ки дар дар моддаи 19 (3) ПБҲШС қайд гардидаанд, маҳсуб намеёбад. Дар ҷомеаи демократӣ одамон бояд имконияти муҳокима кардани масоили минтақавӣ, мустақилияти сиёсӣ ва иқтисодии ҳукумату давлатро дошта бошанд.

Ҳамчунин ҳифзи эътибору манзалати давлат ва ё президент бо меъёрҳои ҳуқуқи байналхалқӣ мутобиқат намекунад, зеро ки муҳокимаи қонунии масоили сиёсиро халалдор мекунад.

Ба ғайр аз ин ёдовар мешавем, ки мо дар таҳлили моддаи 6 Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи матбуот ва дигар васоити ахбори омма хавфи шабеҳро изҳор карда будем.

Тавсия

• Моддаи 28 Қонун бояд мутобиқи меъёрҳои байналхалқӣ аз нав дида баромада шавад.

Ландшафти сетабақаи васоити ахбори омма

Қонун “вазифаҳои калидии” ширкатҳои давлатии телевизиону радиошунавониро номбар мекунад, аз ҷумла сари вақт огоҳ намудани тамошобинони телевизиону шунавандагони радио аз ҳаводиси ҷамъиятию сиёсӣ ва дигар воқеот ва ҳам инъикоси “рамзҳои миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон” ва “мусоидат ба таҳкими робитаҳои байналмиллалии Ҷумҳурии Тоҷикистон” (Моддаи 9).

ARTICLE 19 қайд мекунад, ки мутобиқи меъёрҳои байналмиллалӣ васоити ахбори оммаи давлатӣ ба овози ҳукумат ё давлат баробар маҳсуб шуда наметавонанд. Ширкатҳои телевизиону радиошунавонии ҷамъиятӣ бояд ВАО-и мустақили аз ҷониби давлат маблағгузорӣ шаванда бошанд, ки як қатор ҳадафҳои аз ҷониби ВАО-и хусусӣ комилан ҳал нашавандаро таъқиб мекунанд. Мустақилияти онҳо бояд қатъиян муайян шуда бошад, аз ҷумла тавассути маблағгузории аниқи онҳо.

Мутобиқи моддаи 7-и Қонун маҷмӯи ташкилотҳои телевизион ва радиошунавонии Ҷумҳурии Тоҷикистонро ширкатҳои телевизион ва радиошунавонии давлатӣ ва ғайридавлатӣ ташкил медиҳанд. Моддаи 8 муайян мекунад, ки ширкатҳои давлатии телевизион ва радиошунавонӣ бояд дар истифодаи шабакаҳои миллӣ ҳуқуқи бартарӣ дошта бошанд.

ARTICLE 19 қайд мекунад, ки васоити ахбори оммаи маҳаллӣ ва ҷамъиятӣ ҳамчунин дар ҷомеаи демократӣ нақши муҳим мебозанд ва бояд ба раванди банақшагирӣ ва тақсимоти шабакаҳо (частота) шомил шаванд. Гуногунандешӣ (плюрализм) ва рангорангиро бояд тавассути маҷмӯи ташкилотҳои телевизион ва радиошунавонии сетабақа ҳавасманд кард, ки аз васоити ахбори оммаи давлатӣ, ВАО-и тиҷоратӣ ва маҳаллию ҷамъиятӣ иборат аст.

Хотиррасон мекунем, ки дар таҳлили Қонун дар бораи матбуот ва дигар васоити ахбори омма[33], ки аз ҷониби созмони мо соли 2014 иҷро гардида буд, таъкид шуда буд, ки ҳеҷ гуна сабти ном шудани ширкатҳои ғайридавлатии телевизион ва радиошунавонӣ набояд вуҷуд дошта бошад (моддаи 10).

Ба ғайр аз ин моддаҳои 14 ва 18-и Қонун ҳуқуқи ширкатҳои телевизиону радиошунавониро барои истифодаи шабакаҳою мавҷҳои гуногуни коммуникатсионӣ таъмин менамояд (пахши рӯизаминӣ, кабелӣ, тавассути спутник). ARTICLE 19 таклиф пешниҳод мекунад, ки қонун бояд тартиби аниқ ва муфассалро барои он ҳуқуқҳо ва дар вақти зарурӣ раванди муносиби иҷозатдиҳиро таъмин намояд.

Тавсияҳо

• Қонун бояд табдили комили васоити ахбори оммаи давлатиро ба ВАО-и мустақили ҷамъиятӣ дар назар дошта, салоҳият ва маблағгузории онҳоро аниқ муайян намояд;
• Қонун бояд муайян кунад, ки банақшагирӣ ва тақсимоти мавҷҳою шабакаҳо бояд маҷмӯи сетабақаи телевизиону радиошунавониро, ки аз васоити ахбори оммаи давлатӣ, тиҷоратӣ, маҳаллию ҷамъиятӣ иборатанд, баробар таъмин намояд;
• Моддаи 10 бояд аз Қонун пурра хориҷ карда шавад;
• Қонун бояд тартиби аниқтар ва муфассалтари ҳуқуқҳои марказҳо ва ширкатҳои телевизиону радиошунавониро барои истифодаи шаклҳои гуногуни шабакаҳои коммуникатсонӣ ва дар вақти зарурӣ раванди муносиби иҷозатдиҳиро таъмин намояд.

Васоити ахбори оммаи хориҷӣ

Моддаи 34 аккредитатсияи мухбирони хориҷиро муайян мекунад.

ARTICLE 19 қайд мекунад, ки талаботи аккредитатсия маънии ба рӯзноманигорон пешниҳод кардани иҷозати бо фаъолияти касбӣ машғул шуданро дорад, бинобар ҳамин ба ҳуқуқи баёни афкор мамониат мекунад. КҲИ изҳор дошт, “зарурати санқиш” (нигаред ба қисмат дар бораи стандартҳои байнархалқӣ) талаб мекунад, ки расмиёти аккредитатсия  ба дахолати сиёсӣ роҳ надода, ҳаддалимкон ҳуқуқи талаб кардани маълумотро камтар намояд. Ба ғайр  аз ин шумораи рӯзноманигорони аккредитатсия гирифта, ки ба онҳо барои иштирок дар чорабинӣ рухсат дода шудааст, танҳо дар ҳолати вуҷуд доштани мушкилӣ бо ҷойгир кардани ҳамаи шахсони  ҳавасманд метавонад маҳдуд карда шавад. Аз ҷумла, Кумита оид ба ҳуқуқи инсон изҳор кардааст:

Ин амалҳо ва изҳорот бояд чун чораҳои зарурӣ ва мутаносиб пешниҳод гарданд ва худсарона набошанд … Меъёрҳои дахлдор барои аккредитатсия бояд аниқ, возеҳ, адолатнок ва ақлона буда, истифодаи онҳо бояд шаффоф бошад[34].

Тавсияҳои шабеҳ (монанд) аз ҷониби мандатҳои байналмиллалӣ ба озодии баёни афкор дода шуда буданд:

Тартиби аккредитатсия барои рӯзноманигорон танҳо дар ҳолате ҷоиз аст, ки зарурати таъмини дастрасии имтиёзнок ба ҷойҳо ё чорабиниҳо барои онҳо пеш меояд; чунин тартибот бояд таҳти назорати сохтори мустақил оид ба аккредитатсия бошад ва қарорҳо бояд мутобиқи раванди софдилона ва шаффоф дар асоси меъёрҳои аниқ ва ғайридискриминатсионии пешакӣ интишор шуда қабул гардад. Аккредитатсия набояд ҳеҷ гоҳ дар асоси мундариҷаи кори рӯзноманигори алоҳида бекор карда шавад[35].

Қоидаҳои моддаи 34 бояд мутобиқи тавсияҳои мазкур аз нав дида баромада шаванд.

Тавсия

• Ба моддааи 34-и Қонун бояд тағйирот ворид карда шавад. Аккредитатсия танҳо дар ҳолати маҳдудияти ҷой, ки ба иштироки ҳамаи рӯзноманигорони ҳавасманд дар ҷаласа имконият намедиҳад, талаб карда шавад. Қонунгузорӣ бояд кафолати роҳ надодан ба радди худсаронаи аккредитатсияро таъмин кунад, ба монанди қоидаҳои аниқи аккредитатсиякунӣ. Аккредитатсия бояд таҳти назорати сохтори мустақил бошад, ба монанди Иттиҳоди рӯзноманигорон. Дар чунин ҳолатҳо бояд ба рӯзноманигорон ҳуқуқи додани аризаи норизоӣ ба суд бобати раддия дар пешниҳоди аккредитатсия дода шавад.

Пахши рақамӣ

Гузариш ба технологияҳои рақамии пахш бояд  ширкатҳои телевизиону радиошунавониро бо имкониятҳои  пешниҳод кардани иттилооти муфассалтар барои ҷомеа таъмин кунад. Ҳамчунин ин гузариш бояд ба одамон имконият диҳад, ки иттилоот ва ғояҳои муфассалтарро талаб кунанд ва бигиранд. Бо вуҷуди ин, барои чунин гузариш барои мутобиқат ба меъёрҳои байналмиллалии озодии баёни афкор раванд бояд аз ҷониби қонунгузорӣ ба танзим дароварда шавад. Дар ин қонунгузорӣ бояд кафолатҳои барои манфиати ҷомеа зарур, аз ҷумла озодии сухан ва дастрасӣ ба иттилоот дарҷ гардида бошанд. То лаҳзае, ки қоидаҳои муайян қабул намегарданд, хатари монополизатсия шудани бозори телевизиони рақамӣ ва маҳдудкунии гардиши озоди иттилоот, гуногунандешии васоити ахбори омма, рангорангии фарҳангӣ ва ҳуқуқи истеъмолкунандагон боқӣ мемонад.

Танзими гузариш аз пахши анъанавӣ ба рақамӣ салоҳияти давлат бошад ҳам, ҳукуматҳо вазифадоранд, ки  мутобиқи ҳуқуқи байналмиллалӣ барои кӯмак, эҳтиром ва ҳифзи озодии баёни афкор амал кунанд. Дар соҳаи пахш ин вуҷуди кафолатҳои ҳуқуқиро барои мустақилияти редаксионӣ, пешбурди рангорангии барномаҳо, дастрасии умум ва ба васоити коммуникатсионӣ ва қабули пахш,  равандҳои иҷозатдиҳии шаффоф, ки аз ҷониби сохтори мустақили танзимкунанда назорат мегардад талаб мекунад.

ARTICLE 19 қаблан номгӯи қоидаҳоеро таҳия намуда буд, ки ба давлатҳо барои татбиқи ин гузариши муҳими технологӣ дастурамали муфид мебошад,[36] аз ҷумла:

• Ӯҳдадорӣ оид ба танзими пахши рақамӣ ва таъсиси сохтори танзимкунанадаи мустақил;
• Ӯҳдадорӣ оиди ташаббус ва ҳавасмандгардонии иштироки аҳли ҷомеа дар идоракунии спектри радио. Ин чунин маънӣ дорад, ки равандҳои машваратии кушоду шаффоф бояд ба намояндагони васоити ахбори омма ва созмонҳои ҷомеаи шаҳрвандӣ интишор гардад.
• Ӯҳдадории кафолат бобати он, ки идаракунии радиоспектр мутобиқи меъёрҳои воқеӣ, шаффоф, ғайридискриминатсионӣ (бе поймолкунии ҳуқуқ) ва мутаносиб татбиқ мегардад;
• Ӯҳдадории таъмини дастрасии умум ба хизматрасонии аудиовизуалӣ, ки маънии кафолати дастрасии ҳамаи гурӯҳҳои ҷинсӣ ва иҷтимоӣ, аз ҷумла намояндагони аққалиятҳои миллӣ ва гурӯҳҳои камбизоати ҷомеаро дорад;
• Ӯҳдадорӣ оид ба идоракунии дивидендҳои (фоидаи саҳмдорон) рақамӣ ба манфиати ҷомеа;
• Ӯҳдадории таъмини мутобиқат;
• Ӯҳдадории кафолати гуногунандешӣ ва пешгирии тамаркузи васоити ахбори омма;
• Ӯҳдадории мусоидат кардан ба пахши рақамӣ, аз ҷумла пешкаши иттилооти муфассал ва боэътимод барои ҳамаи бахшҳои аҳли ҷомеа;
• Ӯҳдадории ҳифзи ҳадафи иҷтимоӣ доштани васоити ахбори оммаи давлатӣ.

Мо иброз медорем, ки ин қоидаҳо бояд аз ҷониби Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон риоя шуда, бевосита бояд ба Қонун ва ё дигар қонунгузорӣ дохил гарданд.

 Тавсия

• Тоҷикистон бояд пахши рақамиро чун имконияти таъсиси сохтори танзимкунандаи мустақил истифода барад ва ба равандҳои машваратии шаффофу муштарак оид ба ҳамаи ҷанбаҳои гузариш ба пахши рақамӣ, аз ҷумла идоракунии спектри радиошунавонӣ, додани иҷозатнома, дастрасии умум, дивиденди рақамӣ, гуногунандешӣ, тамаркузи васоити ахбори омма ва барҳамдиҳии ВАО-и давлатӣ бипардозад.

Дар бораи созмони АРТИКЛЬ 19

АРТИКЛЬ 19 фаъолияташро барои рушди меъёрҳои пешқадами озодии баёни афкор ва озодии иттилоот дар сатҳи байналмиллаӣ ва минтақавӣ, аз ҷумла татбиқи онҳо ба низомҳои ҳуқуқии миллӣ пеш мебарад. Барномаи ҳуқуқии ин созмон якчанд  нашрияҳоро оид ба эҷоди меъёрҳо омода кардааст, ки дар онҳо иттилооти мухтасар оиди ҳуқуқи байналмиллалӣ ва муқоисавӣ, ҳамчунин  мисолҳои таҷрибаи пешқадам дар соҳаҳои қонун дар бораи диффаматсия (нашри маълумоте, ки касеро бадном мекунад), дастрасӣ ба иттилоот ва танзими пахш дарҷ гардидаанд.

Дар асоси ин нашрияҳо ва таҷрибаи ҳуқуқии умумӣ созмони АРТИКЛ 19 ҳар сол як қатор таҳлилҳои ҳуқуқӣ ва Меморандумҳо оиди таклифҳои қонунгузорӣ, ки ба ҳуқуқи озодии баёни афкор таъсир мерасонад, нашр мекунад. Ин фаъолияти таҳлилӣ аз соли 1998 барои дастгирии кӯшишҳои мусбӣ оиди ислоҳоти қонунгузорӣ дар миқёси ҷаҳон пеш бурда мешавад, ки аксаран ба беҳбуди лоиҳаҳои қонун ва ё қонунгузории мавҷуда боис мешавад. Ҳамаи нашрияҳои таҳлили мо дар сомонаи http://www.article19.org/resources.php/legal дастрас мебошанд.

Агар шумо ба муҳокимаи минбаъда ҳавасманд бошед ва ё хоҳед, ки диққати барномаи ҳуқуқии созмони АРТИКЛ 19-ро ба ягон масъалаи муҳим ҷалб кунед, метавонед бо мо тавассути суроғаи электронии legal@article19.org алоқа кунед. Барои гирифтани маълумоти иловагӣ оиди фаъолияти АРТИКЛ 19 дар Тоҷикистон бо Рината Алибекова, танзимгари лоиҳа дар Осиёи марказӣ тавассути суроғаи электронии rinata@article19.org алоқа кунед.

Ин таҳлил дар доираи лоиҳаи “Мусоидат ба озодии баёни афкор дар Осиёи Марказӣ”, ки Вазорати корҳои хориҷии Норвегия маблағгузорӣ намудааст ва аз ҷониби созмони АРТИКЛ 19 бо шариконаш амалӣ мегардад, омода шудааст. Вазорати  корҳои хориҷии Норвегия ба фикру андешаҳое, ки дар таҳлили мазкур инъикос ёфтаанд, метавонад ҳамфикр набошад. АРТИКЛ 19 барои мундариҷаи таҳлил пурра масъул мебошад.

[1] ARTICLE 19 дар заминаи тарҷумаи ғайрирасмии Қонун кор кардааст. ARTICLE 19 барои ғалат ё ягон эрод барои саҳви дар асоси тарҷумаи ғайрирасмӣ ба миён омадааст масъул нест.

 [2] Қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ 217А (III ), ки 10 декабри с.1948 қабул шудааст. Эъломияи умумии ҳуқуқи башар, ҳамчун қатъномаи Маҷмаи Умумии СММ, бевосита барои давлатҳо ҳатмӣ нест. Бо вуҷуди ин, баъзе аз қисматҳои қатънома, аз ҷумла моддаи 19, ба таври васеъ ҳамчун банди дорои қувваи ҳуқуқӣ дар ҳуқуқи байналмилалӣ пас аз қабул шудани он дар соли 1948 баррасӣ карда мешавад.

[3]  GA res. 2200A (XXI), 21 UN GAOR Supp. (No. 16) at 52, UN Doc.

[4] САҲА, Хелсинки, 1 августи соли 1975.

[5] Машварати Копенгагении Конфронс оид ба андозагирии инсонии САҲА, июни соли 1990, аз ҷумла бандҳои 9.1 ва 10.1.

[6] Хартияи Париж барои Аврупои Нав, сарони САҲА дар ноябри соли 1990.

[7] Ба сӯи шарикии ҳақиқӣ дар даврони нав, дар нишасти сарони САҲА дар Будапешт, соли 1994, саҳ 36-38.

[8] Нишасти Истамбулии САҲА, соли 1999, банди 27; ё Хартияи амнияти Аврупо, соли 1999, банди 26.

[9] 22 ноябри 1969 қабул ва 18 июли соли 1978  мавриди амал қарор гирифт.

[10] ETS серияи № 5, 4 ноябри 1950 қабул ва 3 сентябри 1953 мавриди амал қарор гирифт.

[11] 26 июн 1981 қабул ва 21 октябри 1986 мавриди амал қарор гирифт.

[12] Ниг. барои мисол, Кумитаи ҳуқуқи инсони СММ, Тафсири умумии рақами 25, 12 июли соли 1996; Суди Аврупо оид ба ҳуқуқи инсон, Castells V. Испания, 24 апрели соли 1992, Appl. № 11798/85; ё Суди байниамрикоии ҳуқуқи инсон,  Узвияти ҳатмӣ ба Ассотсиатсия, ки бо қонун барои амалияи журналистикаро муқарра менамояд, хулосаи машваратии OC5 / 85 аз 13 ноябри соли 1985, силсилаи А, шумораи 5.

[13] Тафсири умумӣ № 34, CCPR / C / GC / 34, ки 12 сентябри соли 2011 қабул шудааст.

[14] Кумитаи ҳуқуқи башари Созмони Милали Муттаҳид дар бораи қонунгузорӣ оид ба масъалаҳои ба монанди беҳурмати нисбати ҳокимият, ҳифзи эътибори роҳбар ё сардори давлат ва беҳурматӣ нисбати парчам ва рамзҳо дар он асос  изҳори нигаронӣ намудааст, ки онҳо барои ягон манфиатҳои қонунии дар моддаи 19 (3) ишора шудааст; Тафсири умумии № 34, истиноди банди 38.

[15] Барои мисол, Суди Аврупо таъкид дошт, ки «озодии матбуот ба  ҷамъият яке аз беҳтарин воситаҳои ошкор ва ташаккули андеша нисбати ақидаҳо ва мавқеи раҳбарони сиёсии худро медиҳад… он, ҳамин тариқ, ба ҳар як нафар имкони дар мубоҳисаҳои ошкорои сиёсӣ, ки дар маркази консепсияи ҷамъияти демократӣ меистад, иштирок намуданро медиҳад.; ». Thorgeirson v. Iceland, 25 июни соли 1992, Appl. № 13778/88, банди. 63. Ҳамчунин ӯ изҳор дошт, ки «[бар дӯши матбуот кунунӣ он аст], ки иттилоот ва ғояҳои мавриди таваҷҷӯҳи ҷомеаро паҳн намояд. Вазифаи паҳн намудани чунин иттилоот на танҳо дар назди матбуот меистад: аҳолӣ низ ҳуқуқи гирифтани ин гуна иттилоотро дорад. Агар чунин намебудматбуот нақши «саги посбониро» бозида наметавонист; Jersild V Дания, 23 сентябри соли 1994, Appl .. № 15890/89, банди 31.  Ба ҳамин монанд, дар пешгуфтори Эъломияи байниамрикоӣ оид ба ҳуқуқҳои инсон, ки «озодии матбуот ин зарурат барои пурра ва босамар амалӣ намудани ҳуқуқ ба озодии баён аст ва воситаи муҳимтаринест барои фаъолияти демократияи намояндагӣ, ки тавассути он шахсони воқеӣ ҳуқуқи гирифтан, паҳн намудан ва ҷустуҷӯи иттилоотро амалӣ менамояд».

[16] Суди Авропо, Informationsverein Lentia v. Austria, 24 ноябри 1993, Appl. №s. 13914/88, 15041/89, 15717/89, 15779/89 ва 17207/90, б. 38.

[17] КҲИ, Mukong v. Cameroon, 21 июли 1994, Иттилои № 458/1991, банди 9.7.

[18] Ниг. Суди байниамрикоӣ оид ба ҳуқукҳои инсон, узвияти ҳатмӣ ба Ассотсиатсия, ки қонун барои фаъолияти рӯзноманигорӣ муқаррар намудааст, Хулосаи машваратии OC-5/85 13 ноябр, 1985.

[19] Эъломияи муштараки Гузоришгари махсуси СММ оид ба озодии ақида ва баёни озодонаи намояндаи САҲА оид ба озодии ВАО ва Гузоришгари махсуси ТДА оид ба масъалаҳои озодии баён, 18-уми декабри соли 2003.

[20] ARTICLE 19, Дастрасӣ ба эфир: Принципҳои озодии баён ва танзими пахш, марти 2002.

[21] Тавсияи (2000) 23,  20 декабри соли 2000 қабул карда шудааст.

[22] Ҳамон ҷо.

[23] ARTICLE 19, Дастрасӣ ба эфир: асари истинодшаванда., Принсип 2

[24] Барои мисол, зарурати мустақилияти мақомоти танзимкунандаи пахш ва ҳифзи онҳо аз дахолати сиёсӣ ё тиҷоратӣ махсус дар Эъломияи муштараки Гузоришгари махсуси СММ оид ба озодии баён 2003, маърӯзачии махсус оид ба озодии баёни ТДА ва намояндаи САҲА оид ба масоили озодии ВАО таъкид гардид. Барои муқоиса, инчунин нигаред ба Шўрои Аврупо, Кумитаи вазирон, Тавсияи (2000) 23 дар бораи мустақилият ва вазифаҳои мақомоти мақомоти танзимкунанда дар соҳаи пахш, 20 декабри соли 2000 ва тафсирии Ёддошти он; Эъломияи Кумитаи вазирон оид ба мустақилият ва вазифаҳои мақомоти танзимкунанда дар соҳаи пахш, аз 26 марти соли 2008.

[25] ARTICLE 19, Дастрасӣ ба эфир: асари истинодшаванда., Принсип 10 ва умуман принсипҳои 11-17.

[26] ARTICLE 19, Дастрасӣ ба эфир: асари истинодшаванда., Принсип

[27] ARTICLE 19, Таҳлии Қонун ҶТ «Дар бораи матбуот ва дигар ВАО», октябри 2014.

[28] Миклош Харашти: «Бартарии худтанзимкунии ВАО: Мутавозинии ҳуқуқ ва ӯҳдадориҳо», Дастурамали худтанзимкунии ВАО: Ҳама саволу ҷавоб, САҲА, 2008, саҳ 15.

29] ARTICLE 19, Дастрасӣ ба эфир: асари истинодшаванда.,

[30] Ҳамон ҷо.

[31] ARTICLE 19, Принсипҳои Йоханесбург оид ба амнияти миллӣ, озодии баён ва дастрасӣ ба иттилоот, 1996.

[32] ARTICLE 19, Манъи барангехтан ба табъиз, душманӣ ва зӯроварӣ, 2012.

[33] ARTICLE 19, Таҳлии Қонун ҶТ «Дар бораи матбуот ва дигар ВАО», октябри 2014.

[34] КПЧ, Gauthier v. Canada, комм. № 633/1995, 7 апрели 1999, банди 13.6.

[35] Баёнияи муштараки мандатҳои махсус дар соли 2003. Ғайр аз ин, намояндаи САҲА оид ба озодии ВАО, гуфт, ки «яке аз тасаввуроти ғалати мафҳум дар мавриди низоми бақайдгирӣ дар «Функсияи иҷозатдиҳист» — ба маънои аз ҷониби ҳукумат ё дигар мақомоти танзимкунанда доштани ҳуқуқи додан ё надодани иҷозат, ва ё бекор намудани аккредитатсияи журналист. Ҳукумат ҳамин қоидаҳоро ҳангоми аккредитатсия, гирифтани иҷозат барои фаъолият истифода бурда беш аз ҳад аз болои журналистон назорат мебарад; «Гузориши махсус: аккредитатсияи журналистон дар минтақаи САҲА, мушоҳида ва тавсияҳо, 25 октябри соли 2006.

[36] ARTICLE 19, Руминия: Гузариши рақамӣ, декабри соли 2008.