[b]Ӯрунбой Усмонов, хабарнигори бахши ӯзбакии Би-би-сӣ дар Тоҷикистон, тавассути пусти электронӣ ё имейли uzbek@bbc.co.uk ба суолоти хонандагони сойти интернетӣ ва шунавандагони радиои Би-би-си посух гуфтааст.[/b]
[b]Би-би-си: Оқои Усмонов, нахуст дар бораи хонавода ва падару модари худ иттилоъ медодед. [/b]
Ӯрунбой Усмонов: Ассалому алайкум! Ман дар рустои Исфисори вилояти Суғди Тоҷикистон чашм ба олам кушодаам.Падарам Усмон Умар ва модарам Зиннатой духтари Абдулло аз рӯшанфикорони ҷомеъа буданд. Масалан, падарам дар канори ӯзбакӣ ба забонҳои русӣ ва арабӣ хуб сӯҳбат мекард. Нақши волидайн дар рӯ овардани ман ба фарҳанг ва адаб бузург аст. Дар хонаводаи мо ҳамеша маҳофили адабӣ баргузор мешуд ва дар онҳо ҳунарпешаҳо ширкат мекарданд. Аз шаҳри Қӯқанди Ӯзбакистон Раҳима Мазоҳидова, ҳунарпешаи саршинос ба манзили мо меомад. Падарам ошиқи адабиёту ҳунар буд. Ҳангоми таҳсил дар мактаби мутавассита маро ба шаҳри Тошканд мебурд. Он замон дар тиётри ба номи Муқимӣ намоишномаи “Тошболта ошиқ”-ро тамошо карда будам. Аммо баъдан ба ин тиётр нарафтем. Пас аз издивоҷ далели ин амр бароям рӯшан шуд. Намоишномаи “Тошболта ошиқ” чанд лаҳзаи ҳаҷвӣ дар бораи намозхонҳо дошт. Дар синни 12 солагӣ намоишномаи “Нодирабегим”-ро дар тиётри шаҳри Андиҷон тамошо кардам. Тамошои намоишномаҳо меҳри маро ба навиштани дром бедор кард. Пас аз ду сол 3 намоишнома навиштам. Ҳамин тур, ба хабарнигорӣ рӯй овардам.
[b]Баҳодур, Урупо: Салому алейкум, оқои Усмонов! Суоли ман марбут ба нақши нависанда ва шоъир дар ҷомеъа аст. Замоне, ки банда дар мактаб таҳсил мекардам, аксҳои бузурги нависандагон Абдулло Қодирӣ, Ҳамид Олимҷон, Абдулло Қаҳҳор, Садриддин Айнӣ ва дигарон дар девор овехта шуда ва обрӯю эътибори онҳо дар ҷомеъа хеле зиёд буд. Ба назари ман, ҳоло эътибори шоиъру нависандагон дар ҷомеъа ва дар миёни мардум коста шудаст. Шумо ба ин назар мувофиқ ҳастед? Далели ин амр бо пули худ интишор кардани китобҳояшон аст?[/b]
Коста шудани обрӯю нуфузи ҳар шоъир ё нависанда ба худи ӯ бастагӣ дорад. Бояд сухан ва амали адиб яксон бошад. Агар ӯ дар китобаш як иде ё ғояро ба риштаи тасвир кашида, вале дар асл тарғибгари идеи дигар бошад, дар ҷомеъа эътиборе нахоҳад дошт. Дар шароити кунунӣ низ шоъир ё нависандаи якрӯ соҳиби обрӯю эътибор аст.
Дар масъалаи чопи китоб. Ҳоло адибони зиёд китобҳои худро бо сармояи хеш мунташир мекунанд. Қаблан маҳофили адабӣ баргузор шуда, асари ҷадид аз ҷониби удабо ва уламо баррасӣ шуда ва барои беҳбуди он тавсияҳо ироъа мешуд. Сипас, ин асар ба феҳристи чопи кутуб шомил мешуд. Ҳоло чопи китоб сода буда, дар муддати ду моҳ ё камтар аз он китоб мунташир мешавад. Яъне, касе пули зиёд дошта бошад, чопи китоб барояш мушкиле надорад. Аммо умри ин гуна китоб дароз нахоҳад буд.
[b]Абдулло, муҳоҷир: Нахуст Шуморо бо мавлудатон ва иди Қурбон табрик мегӯям. Коҳиши ҷиддии теъдоди китобхон ба поин рафтани савияи китобхонӣ иртибот мегирад ё дур шудани нависанда аз мардум?[/b]
Барои табрикот ташаккур! Дар посух ба суолатон аз мисоле истифода мекунам. Дар шаҳри Хуҷанд шахсе бо номи Адҳам Музаффаров зиндагӣ мекард. Ин мард, ки дар синни 80 фавт кард, асари “Ӯтган кунлар” (Рӯзҳои гузашта)-и Абдулло Қодириро азбар карда буд. Падари ӯ, Музаффар мингбошии (ҳазора, рутбаи низомии даврони Амири Бухоро) соҳиби китобхонаи нодире буд. Дар солҳои 37-и қарни гузашта барои ҳифзу нигаҳдории кутуб бо алифбои арабӣ хатари ҷиддӣ таҳдид мекард. Ба ин хотир Музаффар мингбошӣ ҳамаи кутуби нодирро ба коми оташ андохтааст. Адҳам, писари ӯ тавонистааст, чанд китоб, аз ҷумла “Ӯтган кунлар”-ро наҷот диҳад. Ман дар манзили ин фард, ки баъдан додситон шуда буд, ин кутубро дидаам.
Мисоли дигар. Ду моҳе қабл, дар яке аз рустоҳо мулоқоти шоъирон бо сокинон баргузор шуд. Ба гуфтаи як шоъир, ки дар мулоқот ширкат дошт, пас аз дидор як ҷавони сару рӯяш пур аз хок ба наздаш омада ва дар мавриди шеъру адаб сӯҳбати тӯлонӣ кардааст. Ин мард аз рустое, ки аз маҳали мулоқот 7 килуметр дур буд, пиёда ба нишаст омадааст, то бо шоъри писандидааш дидор кунад. Ин ҷавон гуфтааст, китоби шоъири писандидааш дар русто аз даст ба даст гаштааст.
Ҳадаф аз овардани ин мисолҳо, дар сурати вуҷуд доштани осори хуб китобхонҳои воқеъӣ ҳам пайдо мешаванд. Ба бовари ман, ҳеч компютер ё текнулуҷии мудерни қарни мо наметавонад ба китобхонӣ асар гузорад. Дуруст аст, ки ҳоло теъдоди китобхонҳо ҷиддан коҳиш ёфтааст. Дар даврони Иттиҳоди Шӯравӣ ҳамасола дар бораи теъдоди кутуби ҷадид ва теъдоди хонандагон дар китобхонаҳо гузоришҳои расмӣ мунташир мешуд. Аммо ин арқом теъдоди хонандагони воқеъӣ набуд. Бовар дорам, китобҳои пурхонанда, ки бар асари аз даст ба даст гаштан фарсуда шудаанд, дар даврони мо низ пайдо хоҳад шуд. Аммо харидории китоб ба мафкураи мардум ва имкони молии онҳо бастагӣ дорад. Бархе аз ҷавонон китобро умдатан дар компютер мехонанд. Масалан, агар вориди сойти интернетии “зиё.уз” шавед, осори адибони ӯзбаку ҷаҳонро пайдо карда метавонед. Бар асоси ин сойт метавонед аз теъдоди афроди ташнаи адабиёт ва аз шоъирону нависандагоне, ҳазорҳо нафар хонанда доранд, огоҳ шавед.
[b]Собир, сокини Ӯзбакистон: Дар мизи ҳар нависанда китоби писандидааш ҷой гирифтааст. Кутуби саримизии Шумо кадомҳоянд?[/b]
Ман осори Достаевскийро ҳамеша мутолиъа мекунам. Ҳанӯз дар овони ҷавонӣ китоби “Ҷиноят ва ҷазо” ва “Телба”-и ӯро хонда ва муддати як моҳ зери таъсири ин асарҳо будам. Ба андешаи банда, шохаҳои нозуки рӯҳияи инсонро ба риштаи тасвир кашидан ва корномаҳои қаҳрамони асарро ба таври комил нишон додан ин ҳунар, маҳорат ва истеъдоди адиб аст, ки хонандаро моту маҳбут месозад.
Ҳамчунин, осори адибони ӯзбак, адабиёти Омрикои Лотинӣ, Жопун ва Фаронсаро мутолиъа кардаам.
[b]Аз нависандагони ӯзбаку тоҷик кадомеро бештар мутолиъа кардаед?[/b]
Ман наметавонам бигӯям, ки аз ин нависанда бештар хушам меояд. Дар адабиёти ӯзбак румонҳои “Ӯтган кунлар” (Рӯзҳои гузашта) ва “Меҳробдан чаён” (Каждум аз меҳроб)-и Абдулло Қолириро ҳар боре мехонам, нукоти тозаеро пайдо мекунам. Дар ин румонҳо чеҳраҳои ӯзбаконаи бо маҳорат офаридашуда, санъати сухан ва тимсолҳои бадеӣ ҳар хонандаро мафтун мекунад.
Дар овони ҷавонӣ аз мутолиъаи осори “Беш болали йигитча” (Ҷавони соҳиби панҷ фарзанд)-и Худойбердӣ Тӯхтабоев, “Чинор”-и Асқад Мухтор, “Юлдузли тунлар” (Шабҳои ситорадор)-и Пиримқул Қодиров, “Икки эшик орасида” (Дар миёни ду девор)-и Ӯткир Ҳошимов ва “Лолазор”-и Мурод Муҳаммад Дӯст лаззат бурдаам. Ҳамчунин, ҳикоёту қиссаҳои зиёди ӯзбакиро хондаам, ки агар он осор дар шакли китоб мунташир шавад, муштарии зиёде хоҳад ёфт.
Аз адибони тоҷик асари “Марги судхур”-и Садриддин Айниро бо завқ мутолиъа кардаам. Дар адабиёти ҷаҳон симоҳои афроди хасис зиёданд. Аммо симои Қорӣ Ишкамба бо хусусияти хоси худ аз онҳо тафовут дорад. Масалан, ба ҳангоми тарошидани мӯйи сар Қорӣ Ишкамба аз додани пул барои қисматҳои кал ё бемӯйи сараш аз ҷумлаи чунин тафовут аст…
[b]Абдулло Азимов: Дар кишварҳои Осиёи Марказӣ, бахусус, дар Ӯзбакистон, вазъияти озодии баён дар ояндаи наздик беҳбуд меёбад?[/b]
Беҳтар аст, ки ман дар бораи озодии баён дар Тоҷикистон, ки дар ин ҷо ба сар мебарам, сӯҳбат кунам. Дар Тоҷикистон ба таври расмӣ сонсур вуҷуд надорад. Ҳаводиси кишвар дар расонаҳо ва нашрияҳои мустақил зуд ва як андоза озод тасвиру тафсир мешаванд. Ҳамзамон, дар миёни хабарнигорон сонсури инфиродиро эҳсос кардан мумкин аст. Ин вазъият аз даврони ҷанги дохилӣ дар Тоҷикистон манша мегирад, дар он солҳо даҳҳо журнолистон кушта ва захмӣ шуда буданд. Аммо дар солҳои ахир афзоиши мавориди зиндонӣ шудани хабарнигорон, баста шудани нашрияҳои мустақил ва ба додгоҳ кашондани хабарнигорон ё нашрияҳои мустақил ба вазъияти озодии баён дар ин кишвар асари номатлуб гузоштааст.
Бо дарназардошти вазъи озодии баён ба сатҳи демукросӣ дар кишвар баҳо медиҳанд. Кишваре, ки қасди бунёди давлати дунявӣ ва демукросиро дорад, бояд сари ин масъала андеша кунад.
[b]Нигора: Хонаводаи Шумо барои фаъолияти эҷодиатон чи гуна шароитро фароҳам меорад?[/b]
Бори дигар ба Достоевский муроҷиъа мекунам. Толстойи бузург ба Достаевский бо чашми ҳавас менигарист. Чаро? Зеро хонуми Достаевский осори ӯро хуб дарк мекард. Бахту барори ҳар эҷодкор хонаводаи ӯ, бахусуси хонуми ӯ аст, фаъолияти ӯро дарк мекунад. Шукр, ки хонаводаам адабиётро дарк арда ва бар ҳангоми кор барои ман шароити лозимиро фароҳам мекунад. Осори маро мутолиъа карда, андешаҳои худро дар ин замина иброз медоранд. Дар бештари маворид андешаҳои онҳоро ба назар мегирам.
[b]Би-би-си: Суоли навбатӣ дар бораи вазъи кунунии забони ӯзбакӣ аст. Рушди компютеру Интернет забонро ғанӣ сохтааст ё қашшоқ?[/b]
Дар солҳои ахир филмҳоеро тамошо мекунам ё нашрияҳои ӯзбакиро мутолиъа мекунам. Ба назар чунин мерасанд, ки забони ӯзбакӣ фақир мешавад. Масалан, ҳоло ба ивази ибороти пурҷозиба ибороти беобу рангро истифода мекунанд. Суханҳо дар мавқеъи худ ва дар чаҳорчӯби қавоиди имлоӣ истифода намешаванд. Чунончи, ба ҳангоми ҳисоб калимаи бар акси зиёдро ба кор мебаранд. Забон ҳам як мавҷуди зинда аст. Вай ҳамеша дар ҳоли рушд буда, аз забонҳо ё гӯйишҳои мухталиф ба он вожаю калимот ворид мешаванд. Ин таҳаввулро ҳар нависанда ё журнолист дар назар бигирад. Зеро ин афрод дар ғанисозии забон саҳми бузург доранд.
[b]Сардор, Ӯзбакистон: Барои барқарорсозии равобити адабӣ, фарҳангӣ ва ҳунарӣ миёни Тоҷикистон ва Ӯзбакистон чи бояд кард?[/b]
Ҳамеша “Адабиёт бидуни марз аст” мегӯянд. Аз шунидани хабаре, ки дар маҷаллаи “Адабиёти ҷаҳон”-и чопи Тошканд тарҷумаи осори адибони Тоҷикистон мунташир шудааст, шод шудам. Ҳафтаи гузашта дар телевизиюни Тоҷикистон намоишномаи “Садо аз тобут”-и Абдулло Қаҳҳор пахш шуд. Ин намоишнома, ки солҳои қаблӣ сабт шуда буд, такрор ба такрор намоиш дода мешавад. Ба андешаи ман, таваҷҷӯҳ ба адабиёти ҳамдигар ба таҳкими дӯстӣ миёни ин кишварҳо мусоъидат хоҳад кард.
Дар солҳои қаблӣ ҳафтаҳои адабиёт ва ҳунари Тоҷикистон дар Ӯзбакистон ва Ӯзбакистон дар Тоҷикистон ба ҷашну тантана мубаддал мешуд. Ёд дорам, дар чунин як ҳафтаи фарҳангӣ Бобомурод Ҳамдамов, сарояндаи ӯзбак дар назди меҳмонхонаи “Ленинобод”-и шаҳри Хуҷанд тарона мехонду аз ҷумлаи 5 ҳазор тамошочӣ бештари онҳо рақс мекарданд. Ё сафари ҳунарии Ҷӯрабек Муродов ва Далер Назарови тоҷик ба Ӯзбакистон як ҳодисаи муҳими фарҳангӣ маҳсуб мешуд.
Ман худ аз адабиёти тоҷик се қиссаро ба забони ӯзбакӣ тарҷума кардам. Ҳоло китобҳои “Хубон” ва “Қария” (Пир)-и Меҳмон Бахтӣ ба забони ӯзбакӣ дар дасти чоп аст. Дар ҳоле ки “Хубон” ба забонҳои русӣ, туркӣ, гурҷӣ, қирғизӣ ва соири забонҳо мунташир шудааст, барои аввалин бор ба забони ӯзбакӣ тарҷума мешавад.
Мардуми кишварҳо ҳамеша ба омӯзиши фарҳангу ҳунари ҳамдигар талош мекунанд. Банда бовар дорам, ки ин гуна талошҳо дар назар гирифта шуда, ба мисли дӯстии Ғафур Ғулом ва Мирзо Турсунзода шоъирону нависандагон ва аҳли ҳунари тоҷику ӯзбак низ барои таҳкими дӯстию равобит миёни Тоҷикистон ва Ӯзбакистон хидмат хоҳанд кард.
[b]Би-би-си: Сипос. Дар поёни сӯҳбат агар ба ҳаводорони Би-би-си таманное дошта бошед, бифармоед![/b]
Ман баро ҳамаи онҳое, ки вақти гаронбаҳои худро дареғ надошта аз ман суол кардаанд, ташаккур мекунам. Ҳамчунин, онҳоро бо фарорасии Иди Қурбон табрик мегӯям.
[b]Би-би-си: Ба Шумо сиҳатмандӣ, хушбахтии хонаводагӣ ва фаъолияти бобарори эҷодӣ таманно дорем.[/b]
Источник: http://www.bbc.co.uk/tajik/institutional/2011/11/111107_mm_talking_point_usmanov.shtml