Сарфи назар аз қабул шудани Қонуни ҶТ «Дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма» (№ 961 аз19 марти соли 2013) ва ворид намудани механизми мукаммали дастрасӣ ба иттилоот, ҳамоно вазъи дастрасӣ ба иттилоот нигаронкунанда боқӣ мемонад. Гурӯҳи мониторингии АМВАОМТ (НАНСМИТ) тасмим гирифт, ки ба расонаҳо ташриф оварда, мушкили ҳар яки онҳоро барои дастрасӣ ба иттилоот бифаҳмад.
Хилватшоҳи Маҳмуд, Директори иҷроияи хабаргузории «Озодагон» дар сӯҳбат ба мо гуфт, ки вазъи дастрасӣ ба иттилоот тақрибан мисли пештара боқӣ мондааст. Ниҳодҳои давлатӣ ва дигар корхонаву ташкилотхо кам андар кам мешавад, ки сари вақт ба дархости журналистон ҷавоб медиҳанд ва ё умуман ба эътибор намегиранд.
Хабаргузории «Озодагон»чанд дархосташро пешкаш намуд, ки ба онҳо умуман ҷавоб нагирифтааст ва ё ин ки пас аз гузаштани мӯҳлати муқарраркардаи қонун посух гирифтааст. Барои мисол хабаргузорӣ санаи 06.05.2013 ба ширкати мобилии “Тселл” оид ба фаҳмидани сабаби баста шудани сомона ба номи нафари масъули ин ширкат Мансур Ҳамидов мактуб кардааст. Дархост аз ҷониби Фирдавс Нуралиев қабул шудааст ва бидуни посухи расмӣ ба дархост рӯзи дигар сомона боз ба кор даромадааст, аммо масъулони ширкат ҷавоберо сазовор надидаанд.
Санаи 23.05.2013 “Озодагон” барои фаҳмидани харҷи буҷа барои сохтмони роҳҳо ба Вазорати молия, ба унвонии онвақта вазир Наҷмиддинов Сафаралӣ мактуб мефиристад. Танҳо санаи 07.06.2013 аз ҷониби муовини вазир Ҳакимов ба хабаргузорӣ посух ба дархост меояд, яъне пас аз 11 рӯз расидааст. Ё ин ки хабаргузори санаи 13.01.2014 ба Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба одамрабоӣ ва чораҳое, ки аз ҷониби ин ниҳод барои пеш гирифтани ин падидаҷуста шудаанд, дархост мефиристад. Ин ниҳод низ меъёри қонуни навро риоя накарда, танҳо пас аз 11 рӯз, яъне 22.01.2014 бо имзои С.А. Додобоев посухи норӯшан мефиристад, яъне ба ҷойи шарҳ омӯзиши қонунҳоро бар дӯши худи хабаргузорӣ мегузорад. Ҳамзамон, Хилватшохи Маҳмуд илова кард, ки бори аввал онҳо тавонистанд аз Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар муддати се рӯзи корӣ ҷавоб гиранд. Ба қавли Хилватшоҳи Маҳмуд, гарчанде ҷавоб он қадар ҳам равшану возех набошад ҳам, вале ба таври оперативӣ ҷавоб додани ин ниҳод боиси хушнудист.
Муҳаррири Агентии итилоотии “Азия Плюс” Зебо Тоҷибоева дар мавриди вазъи дастрасӣ ба иттилоот бо овардани чанд мисол аз дархостҳои агентӣ ба ниҳодҳои давлатӣ қисса кард. Ба қавли ӯ Агентии иттилоотии “Азия Плюс” хусусан бо Кумита оид ба корҳои дин, танзими анъана ва ҷашну маросимҳо дар мавриди дастрасӣ ба иттиллот мушкил дорад. Чунончӣ, 19 феврали соли 2014 Агентӣ ба кумитаи зикршуда дар мавриди маълумот оид ба гирифтани таҳсилоти динӣ дархост мефиристад, вале ниҳод пас аз як моҳ ҷавоби норӯшан мефиристад. Ё ин ки пасон Агентии иттилоотӣ ба таври электронӣ ба Кумита оид ба корҳои дин барои дастрас кардани маълумот дар бораи шумораи нафароне, ки зиёрати Ҳаҷ карданианд, дархост мефиристад. Аммо Кумита гӯё дархостро ҳатто ба эътибор нагирифтааст. Ба қавли З.Тоҷибоева баробари дер ҷавоб додан, ин Кумита посухҳои норӯшан ва маълумоте медиҳад, ки қонеъкунанда нестанд. Умуман, имконияти дубора ҷавоб гирифтан вуҷуд надорад, ё барои суоли авваларо пурра кардан бояд дархости дигар фиристод, ки то гирифтани посух мавзӯъ арзиши худро гум мекунад, мегуяд у. Ҳамчунин, Тоҷибоева аз фаъолияти сусти Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати ҶТ низ бо овардани чанд мисол шикоят кард. Агентии “Азия Плюс” 19 феврали соли 2014 оид ба иҷрои қонуни забон якчанд суол ба Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати ҶТ мефиристад, аммо танҳо баъд аз зангҳои пай дар пай ба ин ниҳод, танҳо дар моҳи март, расо пас аз 1 моҳ ба дархост посух мегиранд. Тоҷибоева илова намуд, ки дархосте, ки “Азия Плюс” ба забони русӣ фиристод, аз ҷониби Кумитаи мазкур қатъиян рад карда шуд ва хабаргузорӣ бори дигар дархостро ба тоҷикӣ фиристодааст.
Ҳамзамон, Тоҷибоева ҷиҳатҳои мусбати фаъолияти баъзе ниҳодҳо ёдоварӣ намуд. Бинобар таъкиди ӯ вақтҳои охир Агентии назорати молиявӣ ва мубориза бар зидди коррупсия ба таври оперативӣ ба дархостҳо посух медодааст. Гарчанде мо интизорӣ ҳам надоштем, таъкид мекунад Тоҷибоева, Агентӣ ба таври зудамал ба суолҳои мо сарфи назар аз танқидӣ ва сиёсӣ буданаш ҷавоб дод. “Мо 4 апрел оил ба парвандаи Муҳиддин Кабирӣ ва Зайд Саидов дархост фиристодем, ҷавобашро 8 апрел дастрас кардем. Илова бар ин, онҳо ба забони дархост нигоҳ накарданд, яъне ба забонӣ русӣ дархост фиристода, ба забони русӣ посух гирифтем”,- мегӯяд Тоҷибоева.
Олга Тутубалина, муҳаррири газетаи “Азия Плюс” андешаи худро дар мавриди дастрасӣ ба иттилоот пас аз тасвиби Қонунин ҶТ “Дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма” баён кард. Ба гуфтаи ӯ аз ҳама ниҳодҳои пӯшида, ки гирифтани иттилоот ниҳоят душвор аст, ин мақомоти қудратӣ: Вазорати корҳои дохилӣ, КДАМ, Вазорати мудофиа мебошанд. Хонум Тутубалина мегӯяд, ки ВКД пас аз омадани вазир Раҳимзода Рамазони Ҳамро ба ниҳоди пӯшидатар табдил ёфтааст: “Дафтари матбуотӣ дуруст фаъолият намекунад. Сарчашмаи маълумоти мо ин танҳо сомонаи интернетии онҳо ва сарчашмаҳои худӣ мебошанд. Ба дафтари матбуотии онҳо занг задан умуман душвор аст. Намедонам бо чӣ кор машғуланд, гӯё онҳо футболбозӣ мекунанду халос. Ҳамкории онҳо бо матбуот аз роҳбарият вобастагӣ дорад. Аз ин рӯ, зиёда аз ним сол мешавад, ки мо ба ВКД дархост ҳам намефиристем”.
КДАМ низ дархостҳоро ба инобат намегирад, таъкид намуд Тутубалина. Вай аз воқеаҳои Хоруғ дар соли 2012 ва Рашт дар соли 2010 ва вазъи дастрасӣ ба иттиллот дар он вақт ёдоварӣ намуда, гуфт, ки азбаски вазифаи КДАМ ин таъмини амнияти аҳолӣ аст, пас чаро онҳо маълумоти аҳамияти ҷамъиятидоштаро саривақт пешкаш накарданд. Ин мушкил, яъне маҳдудияти дастрасӣ ба иттилоот ҳангоми амалиётҳои низомиро дигар журналистон низ таъкид карданд.
Тутубалина гуфт, ки КВД Роҳи Оҳани Тоҷикистон, “Барқи Тоҷик”, Вазорати молия, Вазорати саноат ва Кумитаи андоз аз ҷумлаи ниҳодҳое ҳастанд, ки дархостҳои “Азия Плюс” ба назар намегиранд. Ин боиси он шудааст, ки нашрия ба КВД Роҳи Оҳан дар се соли ахир аз фиристодани дархост худдорӣ мекунад, таъкид мекунад муҳаррир. “Барқи Тоҷик” низ на ба мақолаҳои танқидӣ эътино мекунаду на ба дархостҳо ҷавоб медиҳад, мегӯяд Тутубалина. “Гоҳо мешавад, ки пас аз чопи мақолаҳои танқидӣ тариқи телефон бо мо баҳс мекунанд, яъне танқид шаванд аз мо талаб мекунанд, ки раддия диҳем. Барои мисол, мо дар мавриди сохтани НБО-ҳои хурд ва фаъолияти ояндаи он дар Тоҷикистон тадқиқот гузаронидем ва маълум шуд, ки аксари онҳо пас аз ифттитоҳ шудан ва ба қайд гирифтан дигар аз кор бозмемонанд”, -нақл кард Тутубалина, — “Пас аз ҷопи мақола “Барқи тоҷик” бидуни пешниҳоди ягон факту далели муайян аз мо талаб кард, то раддия чоп кунем. Мо бар ивази он пешниҳод кардем, то комиссияи якҷоя таъсис дода, бо гирифтани як нафар журналисти мо якояк НБО — ҳоро бисанҷанд, албатта, онҳо розӣ нашуданд. Фаъолият танҳо барои намоиш додан ба роҳбарияти давлат асту тамом”,- таъкид намуд О.Тутубалина. Ба қақли ӯ Дафтари матбуотии Барқи тоҷик умуман фаъол нест, танҳо ба суолҳои умумӣ ҷавоб мегӯянду халос, вақте танқидашон мекунӣ ҳатман ҷангу ҷанҷол мекунанд.
Газетаи “Азия Плюс” барои шинос шудан бо дархостҳояш имконият фароҳам овард. Тибқи омӯзиши чандин дархостҳо муайян шуд, ки дар ҳақиқат, дархостҳо ба “Барқи тоҷик”, аз ҷумла, дархост аз санаи 20.02.2014 (мактуби баромади № 19) бепосух мондаст. Ё дархост ба унвонии Сумангул Тағоева, вазири Вазорати меҳнат, муҳоҷират ва шуғли аҳолии ҶТ, ки аз 19.03.2014 дар бораи муҳоҷирати шаҳрвандон ба Русия фиристода шудааст ва он хусусияти оморӣ дорад. Он аз ҷониби Раҳимова қабул карда шудааст, вале бепосух мондааст. Ҳамчунин, дархост ба Агентии суғуртаи иҷтимоӣ ва нафақаи назди ҳифзи иҷтимоии назди Ҳукумати ҶТ аз 12.03.2014 (мактуби баромад №24) беҷавоб мондааст.
Баъзе ниҳодҳо ҳастанд, ки ба дархост дер ҳам бошад посух медиҳанд, яъне нодида намегиранд. Вале гап сари он аст, ки онҳо пас аз гузаштани мӯҳлати муайяншуда посух мегӯянд. Албатта, ин ҷиҳатро ҳамсӯҳбатон то андозае фоли нек мебинанд ва мегӯянд, ки ин беҳтар аз он ки умуман ҷавоб нагиранд.
Ё баъзе ниҳодҳои зудамал ҳастанд, ки сари вақт ҷавоб мефиристанд. Мисол, дархости“Азия Плюс” аз 11.02.2014 ба Кумитаи зиддининҳисории давлатии ҶТ аз тарафи нашрияи (баромад №14) дар мавриди чаро танҳо “Тоҷиктелеком” бояд ба ниҳодҳои давлатӣ бо интернет хизмат расонад,ҳамон сана қабул шуда, 17.02.2014 аллакай ба нашрия посух гардонидааст. Ё ин ки санаи 20.02.2014 ба “Тоҷиктрансгаз” аз ҷониби “Азия Плюс” дархост фиристода шуда, посухи он 25.02.2014 ворид гаштааст. Бояд таъкид кард, ки ин хуб аст, вале саривақт ворид шудани ҷавоб маънои онро надорад, ки онҳо дархости васоити ахбори оммаро қонеъ кардаанд, балки баъзе ниҳодҳо ба таври расмӣ ӯҳдадории худро аз гардан соқит карданӣ мешаванд. Барои мисол дархости “Азия Плюс” ба Кумитаи давлатии сармоягузорӣ ва идораи амволи давлатии ҶТ аз 20.02.2014 (баромад № 02) фиристода шуда, ҷавобаш санаи 23.03.2014 ба нашрия ворид гаштааст. Дар худи ҷавоб ба дархост бошад, санаи 27.02.2014 гузошта шудааст ва эҳтимол меравад, ки ин аз сабаби тариқи почта фиристодани мактубҳо бошад. Ана барои мисол маҳз ҳамин ниҳод бо имзои Қодири Қосим кӯтоҳакак омадааст, то нашрия ба дигар ҷо муроҷиат кунад.
Нашрияи “Нигоҳ” низ аз мушкили дастрасӣ ба иттиллоот аз мақомоти давлатӣ шикоят дорад. Саймидин Дӯстов, раиси Шӯрои муҳаррирони “Нигоҳ” дар баромади хеш дар конфронс бахшида ба “Рӯзи озодии баён” дар мавриди иҷро нашудани қонуни нав “Дар бораи матбуоти даври ва дигар воситаҳои ахбори омма” сабабҳои чунин ҳолатро баён дошт. Сабаби асосии худдории ҳокимиятҳои давлатӣ ба гуфтаи ӯ ин якум: “камаърифатӣ ва ҳатто бесаводии роҳбарони аввали идораву вазоратҳо, ки метарсанд мабодо сухани ноҷое назананд. Ин тамоюл баъди суханронии Амонулоҳи Ҳукуматулло боз ҳам баръало шуд”- илова мекунад Дӯстов. Дуввум “аъзои бонуфузи ҳукумат, ёрдамчиёну мушовирони президент, раиси парлумон бе иҷозати роҳбари давлат расонаӣ шуданро таҳдид ба карйераи худ медонанд”. Сабаби хунукназарона ба иҷроиши қонунҳои Қонуни ҶТ “Дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар ВАО”, Қонун “Дар бораи иттилоот” ва Фармони № 622-и Президент ҶТ рафтор кардани ниҳодҳои ҳукуматиро ӯ мавҷуд набудани назорати иҷрои якхелаи қонунгузорӣ дар нақшаи чорабиниҳои Прокуратураи генералӣ мебинад.
Дӯстов аз баҳси марзии Тоҷикистон бо Қирғизистон ва саривақт паҳн накардани иттилооти расмӣ ва надодани маълумот ба журналистон мисол оварда гуфт, ки “ниҳодҳои ҳукумати Тоҷикистон дар ҳифзи манфиатҳои миллӣ дар муҳити расонаии миллӣ ва минтақаӣ номуваффақанд!” Дар бораи ҷиҳати мусбати вазъият Дӯстов гуфт, ки дар умум дастрасӣ ба манбаъҳои иттилоот каме беҳтар шудааст, маҳз ҳангоми паҳн кардани иттилооти “безарар” ба манфиатҳои соҳавӣ ва идоравӣ, вале “каммаърифатии роҳбарони аввали кумитаву вазоратҳо, бесалоҳиятӣ, футболи бюрократӣ, қонуннописандӣ, кашолкорӣ ва ҳатто камсаводӣ ҳамоно аз вижагиҳои хадамоти матбуотӣ ва масъулони равобит ба ҷомеаи аксарияти муассисаву вазоратхонаҳои кишвар боқӣ мондаанд”.
Дар асоси таҷриба ва пурсишҳои худ Дӯстов ниҳодҳои пӯшида ва ниҳодҳое, ки барои журналистон дарҳояшон боз аст, номбар кард. Инҳо: 1.Вазорати молия, 2. КДАМ, 3. Прокуратураи генералӣ, 4. Вазорати тандурустӣ, 5. Суди Олии ҶТ мебошанд. Ин ниҳодҳое ҳастанд, ки гирифтани иттилоъ аз инҳо душвор ва дар аксар ҳолатҳои имконнопазирбуда, ҳамчунин муносибаташон бо журналистон ғайрикасбӣ аст, таъкид мекунад Дӯстов. Дар ҳоле ки ниҳодҳои зерин: 1. Вазорати маориф, 2. Бонки миллии Тоҷикистон,3. Шаҳрдории Душанбе,4. Вазорати фарҳанг ба нисбат ба ниҳодҳои қатори боло ба таври касбитар бо журналистон ва ҷомеаи шаҳрвандӣ муносибат мекунанд. Ба ин гурӯҳ метавон Вазорати корҳои дохилиро ҳамроҳ кард, мегӯяд Дӯстов, вале ин ниҳоди қудратӣ ба шакли интихобӣ бо расонаҳо кор мекунад, таъкид мекунад ӯ. Ҳамчунин аз муносибати роҳбарияти се ҳокимияти давлатӣ ном бурда, Дӯстов муносибати раиси Маҷлиси намояндагонро бо ҷомеаи журналистӣ носолим ва ғайрикасбӣ унвон кард.
Барои мисол котиби масъули “Нигоҳ” Абӯалӣ Некрӯзов ба АМВАОМТ ташриф овард ва дархостҳои беҷавоб ва мақолаҳои бе вокуниш мондаро овард. Яке аз онҳо ин муроҷиати шаҳрванд буд, ки таҳти унвони “Ба доди ман кӣ мерасад?” (№ 41(372) аз 08.01.2014) аз тарафи Парпиқулов буд. “Нигоҳ” пас аз чопи мақола ба ҳар як ниҳоди дахлдор тибқи иҷрои Фармони Президенти ҶТ аз 7 феврали соли 2009, №622 «Дар бораи вокуниши шахсони мансабдор ба маводҳои танқидӣ ва таҳлилии воситаҳои ахбори омма» дархост(11.01.2014) кардааст, то онҳо назарашонро вобаста ба ҳодиса иброз кунанд. Ҳарчанд ки ба чунин матлабҳо бидуни дархости нашрия бояд худи ниҳодҳо вокуниш нишон диҳанд. Абӯалӣ Некрӯзов гуфт, ки ғайр аз Прокуратураи генералӣ дигар ҳама ҷавоб додаанд. АМВАОМТ ба таври фаврӣ оид ба ин масъала ба Прокуратураи генералӣ дархост фиристод. Аммо Усмоналӣ Холиқов корманди Прокуратураи генералӣ рӯзи 3 май ҳангоми конфронс бахшида ба “Рӯзи озодии баён” посухро ба дархости “Нигоҳ” шахсан ба дасти раиси АМВАОМТ супорид, ҳамчунин посухи расмии Прокуратураи генералӣ, ки 12.05.2014 ба қайд гирифта шудааст, 20.05.2014 ба дафтари АМВАОМТ ворид гардид. Гап сари он аст, ки Прокуратураи генералӣ расмиёти ирсоли вокунишҳоро худаш риоя накардааст. Дар ҳоле ки ин ниҳод метавонист ба нашрия нома фиристад ва гӯяд, ки Прокуратураи генералӣ бо ҷавоби прокуратураи Суғд мувофиқ аст ва онро ба нашрия мефиристад.
Дар умум бошад, вокуниш нисбат ба солҳои пештар афзудааст ва ба ҷойи бо зангҳои телефонӣ ҷанҷол кардан, мансабдорон тавассути раддияву вокунишҳо ба мақолаҳои танқидӣ ҷавоб мегардонанд. Ба қавли С.Дӯстов аксари вокунишҳо характери худсафедкунӣ дошта, аксар вақт онҳо ғайрикасбианд. Ба ҷойи посухи қонеъкунанда мансабдорон муаллифу расонаро сиёҳ мекунанд. Ӯ дар асоси мушоҳида ва пурсишҳои шахсӣ хулоса карда мегӯяд, ки “вокунишҳои фаврӣ ва солим мактубу матлабҳои шаҳрдории Душанбе буда, вокунишҳои носолими ҳукумати иҷроия — матлабҳои «Фабрикаи ҷавоб” аст.
Ҳафтаномаи “Фараж” низ ҳангоми дастрасӣ ба иттилоот мушкил дорад ва ё мансабдорон ба мақолаҳои танқидиву таҳлилӣ вокуниш нишон намедиҳанд. Масалан, смонаи “Faraj.tj” таҳти унвони “Фирор”- и мағзҳо аз Тоҷпромбонк шурӯъ шуд?” нашр гашт, ки дар он ҷо Маҳмадулло Мирзоев, муовини Раиси “Тоҷпромбонк” аз додани иттилоот саркашӣ кардааст. АМВАОМТ ба зудӣ ба роҳбарияти бонки мазкур дархост фиристод, аммо то ба ҳол ҷавоб наомадааст, вале М.Мирзоев худ ба муаллифи мақола Ҷамила Мирбозхонова занг зада, пеш аз чопи нашррияи “Фараж” ба мақолаи чопӣ аз 23 апрели соли 2014 (№ 17) посух гардонидааст. Дар шумораи №19 аз 7 майи соли 2014 хабарнигор Ҷ.Мирбозхонова таҳти унвони “Тут аз бед фарқ дорад, Зиёев” мақола чоп кард. Ин мақола ба унвонии Раиси “Тоҷпромбонк” Зиёев нигаронида шудааст, зеро вокуниши роҳбарияти Тоҷпромбонк ба “Фараж” ворид шудааст, аммо аз чӣ сабаб бошад, мактуб расман ба унвонии ҳафтаномаи “Озодагон” қайд карда шудааст. Дар ҳақиқат, ин бори дигар аз ноогоҳии мансабдорон, ё беаҳамиятии онҳо дарак медиҳад. Онҳо ҳатто намедонанд, мақола дар куҷо чоп шудааст ва расмиёти нишон додани вокуниш чӣ гуна аст.
Мақола таҳти унвони “Ноумедӣ” (30.04.2014) дар сомонаи Faraj.tj (http://faraj.tj/opinion/5200-noumed1251.html) чоп шудааст, ки дар охир журналист аз Раҷабалӣ Раҳмоналӣ, Сарфармондеҳи Қӯшунҳои сарҳадии Тоҷикистон дар мавриди қазияи сарбози маъюбшуда Шаҳбол Мирзоев посух талаб кардааст. Аммо ба қавли муаллиф Ҷ.Мирбозхонова Қӯшунҳои сарҳадӣ тамоман ба ин масъала беэътиноӣ кардааст ва то ҳол нашрия интизори вокуниш аст.
Ё ин ки “Фараж” ба Вазорати корҳои дохилии Тоҷикистон, ба номи вазир Рамазони Ҳамро аз 09.04.2014 таҳти рақами 57 дархост фиристодааст, то наворҳои Маркази низоми худкори идоракунӣ дар соҳаи нақлиёт “Шаҳри бехатар”- ро дар сомонаи www.faraj.tj ҷой диҳад. Пасон Хадамоти бозрасии давлати автомобил тариқи телефон ба нашрия гуфтааст, ки масъаларо меомӯзанд, вале ҳамоно ҷавоби расмӣ надодаанд. Ин боз ҳамон масъалаи риоя нашудани расмиёти посух ва риоя нашудани қонун мебошад.
Ҳафтаномаи “Самак” низ, ки дархостҳояш то ҳол беҷавобанд ба мо аз саривақт дастрас карда натавонистани иттиллоот шикоят кард. Масалан, ҳанўз 4-уми декабри соли 2013 “Самак” ҳам ба Прокуратураи генералӣ ва ҳам ба Агентии назорати давлалатии молиявӣ ва мубориза бо коррупсия бо мактуби расмӣ аз 4 декабри соли 2013, таҳти рақамҳои 41 ва 42 муроҷиат кардааст. Дархост оид ба натиҷаи тафтишоти Вазорати маориф аз тарафи ду ниҳоди дар болозикршуда будааст. Вале ба қавли сармуҳаррири ин ҳафтанома Ҷасур Абдуллоев ду ниҳод умуман беэътиноӣ кардааст.
Намояндаи АМВАОМТ ба идораи ҳафтаномаи “СССР” ташриф овард ва бо сардабираш Сайёфи Мизроб ҳамсӯҳбат шуд. Мо пурсидем, ки нашрия чӣ мушкиле бо дастрасии иттиллоот дорад, вале ба қавли Сайёфи Мизроб “СССР” чунин проблема надорад. Ӯ гуфт, ки чун журналистон ба тарзи дуруст дархост омода карда наметавонанд, барои ҳамин ҷавоб гирифта наметавонанд. Ба қавли ӯ “СССР” ҳама расмиётро риоя мекунад ва ҳамин тавр мушкиле бо гирифтани иттилоъ аз мақомот надорад. Айнан бо чунин пурсиш ба ҳафтаномаи “Миллат” ба тариқи телефон муроҷиат кардем. Адолати Мирзо сармуҳаррири нашрия гуфт, ки чунин мушкил надоранд.
Рӯзномаи “ИмрӯзNEWS” аз 25.02.2014 ба Директори Агентии давлатии назорати молиявӣ ва мубориза бо коррупсия Абдуффатоҳи Ғоиб дархости иттилоъ кардааст, вале то ҳол ҷавоб нагирифтааст. Ё ин ки аз 08.04.2014 ба ду ниҳод Вазорати корҳои хориҷии Тоҷикистон, ба номи вазир Сироҷиддин Аслов ва Директори Агентии давлатии назорати молиявӣ ва мубориза бо коррупсия Абдуффатоҳи Ғоиб дархост фиристодааст, вале то ба имрӯз умуман ҷавобе нагирифтааст. Аз ин рӯ, нашрия аз санаи 21.05.2014 ба ду ниҳоди дар болозикршуда оид ба амал ва ё беамалии мансабдорон дар асоси қонунгузории мансабдорон шикоятнома фиристод. Худи ҳамон рӯз Вазорати корҳои хориҷӣ ба тариқи электронӣ ба рӯзнома ҷавоб фиристода, ҳамчунин сабаби ба таъхир афтодани онро шарҳ додааст. Рӯзнома низ онро дар шумораи наздиктарин посухҳои ВКХ чоп ва дастрасӣ аҳолӣ кард. Назири Нусрат, сармуҳаррири рӯзнома гуфт, ки то ҳол Агентии давлатии назорати молиявӣ ва мубориза бо коррупсия ҷавобе нафиристодааст.
Заминаҳои ҳуқуқии дастрасӣ ба иттилоот ва оид ба вокуниши шахсони мансабдор ба мақолаҳои таҳлиливу танқидӣ
Қонуни ҶТ “Дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма” муқаррар кардааст, ки “воситаҳои ахбори омма ҳуқуқи аз мақомоти давлатӣ, ташкилотҳо ва шахсони мансабдори онҳо тибқи тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон гирифтани ахборро доранд. Мақомоти давлатӣ, ташкилотҳо ва шахсони мансабдори онҳо ба воситаҳои ахбори омма маълумоти зарурӣ дода, барои шинос шудан бо ҳуҷҷатҳо имконият фароҳам меоранд.” Ҳамчунин дар асоси банди 3 Қонуни мазкур “Мақомоти давлатӣ, ташкилотҳо ва шахсони мансабдори онҳо вазифадоранд, ки ба воситаҳои ахбори омма маълумоти расмии зарурӣ ва ба маводҳои танқидӣ ва таҳлилии онҳо, ки омӯзиши иловагиро талаб намекунанд, дар мӯҳлати то се рӯзи кории баъди муроҷиат ё нашр (пахш) гардидани маводи дахлдор, ҷавоб диҳанд. Аз ҷониби мақомоти давлатӣ, ташкилотҳо ва шахсони мансабдори онҳо иттилооти таъҷилӣ, ки аҳамияти ҷамъиятӣ дошта, ба номгӯи маълумоти дорои сирри давлатӣ ва дигар маълумоте, ки бо қонун ҳифз карда мешавад, дохил нест ва омӯзиши иловагиро талаб наменамояд, бе таъхир пешниҳод карда мешавад” (моддаи 23).
Таъхир дар ҳоле имконпазир аст, агар агар пешниҳоди маълумоти талабшаванда дар мӯҳлати се рӯз аз имкон берун бошад. Хабарнома оид ба таъхир ба дархосткунанда дар мӯҳлати се рӯз баъди гирифтани дархости хаттии иттилоот бо нишон додани сабаби таъхир ва мӯҳлати пешниҳоди иттилоот супорида мешавад (моддаи 24).
Илова бар ин Қонун “Дар бораи ҳуқуқи дастрасӣ ба иттилоот”(05.06.2008) куллан барои роҳу усули дастрас кардани иттиллоот бахшида шуда, моддаи 6 ин қонун принсипҳои асосии таъмини ҳуқуқи дастрас кардани иттилоотро муайян мекунад:
1. Принсипҳои асосии таъмини ҳуқуқи дастрас кардани иттилоот инҳоянд:
а) дастрас ва ошкоро будани иттилоот;
б) ҳаққоният ва мукаммалии иттилоот;
в) сари вақт пешниҳод кардани иттилоот;
г) ҳифзи ҳуқуқи дастрас намудани иттилоот, аз ҷумла аз тариқи суд;
д) ҷавобгарӣ барои риоя накардани ҳуқуқи дастрасӣ ба иттилоот;
е) риояи ҳуқуқу манфиатҳои қонунии шахсони сеюм ҳангоми вогузоштани иттилоот;
ж) маҳдудияти ҳуқуқи дастрасӣ ба иттилоотро муқаррар намудани Қонун танҳо ба ҳадде, ки он барои ҳифзи асосҳои сохти конститутсионӣ,
таъмини мудофиаи кишвар ва амнияти давлат, обрўву эътибор ва беғаразии адолати судӣ, ахлоқ, сиҳатӣ, ҳуқуқу манфиатҳоиқонуниишахсони воқеӣ ва ҳуқуқӣ зарур мебошад.
2. Низоми муқаррар намудани тартиби дастрасии маҳдуди иттилоот бо
Қонун ва санадҳои меъёрии ҳуқуқии мутобиқи онҳо қабулгардида муайян карда мешавад.
Ҳамчунин, меъёрҳои қонунгузории Тоҷикистон шахсони мансабдор, роҳбарони идораву мақомотро барои ҷавоб ё вокуниш ба мақолаҳо ӯҳдадор кардааст. Моддаи 23, банди 4, 5 Қонуни ҶТ “Дар бораи матбуоти даврӣ ва дигар воситаҳои ахбори омма” муқаррар мекунад: “Роҳбарони мақомоти давлатӣ ва ташкилотҳо вазифадоранд ба маводи танқидӣ ва таҳлилии вобаста ба фаъолияташон, ки омӯзиши иловагиро талаб мекунанд, дар мӯҳлати на бештар аз ду ҳафтаи баъди рӯзи нашри (пахши) онҳо ба воситаи ахбори оммаи дахлдор ҷавоб диҳанд”. (5) “Дар ҳолати аз додани маълумот саркашӣ намудани роҳбарони мақомоти давлатӣ ва ташкилотҳо, намояндаи воситаи ахбори омма ба мақомоти болоӣ ё тибқи тартиби муқаррарнамудаи қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон ба суд шикоят карда метавонад”.
Инчунин, дар асоси Фармони 622 аз 07 феврали соли 2009 Президнети Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи вокуниши шахсони мансабдор ба маводҳои танқидӣ ва таҳлилии воситаҳои ахбори омма” роҳбарони вазорату идораҳо, ташкилоту муассисаҳо, мақомоти иҷроияи маҳаллии ҳокимияти давлатиро барои саривақт вокуниш нишон додан ба мақолаҳои танқидӣ ва пешниҳодҳо дар ВАО вазифадор мекунад. Ҳамчунин, аз натиҷаи он бояд ба Дастгоҳи иҷроияи Президенти ҶТ ниҳодҳо гузориш диҳанд.
Хулоса ва тавсияҳо
Маврид ба ёдоварист, ки дастрасӣ ба иттиллот гарчанде яке аз мушкилҳо боқӣ монад ҳам, камбудии журналистон мушоҳида низ мешавад. Дар ин масъала ба ақидаи Саймиддин Дӯстов “идораҳои расонаҳо ва журналистони хабарсоз маъмулан аз абзори қонунӣ истифода бурда наметавонанд ё намехоҳанд. Таҷрибаи равон кардани дархостҳои хаттӣ, чӣ аз тариқи почтаи маъмулӣ, курерҳо ва почтаи электронӣ роиҷ нест ва аҳён-аҳён истифода бурда мешавад” такя кард. Ҳамчунин, худи журналистон барои барқарор сохтани адолат ва ҳифзи ҳуқуқҳои худ талош намеварзанд, яъне бардавом натиҷаи дархости хешро пайгирӣ намекунанд. Ё ин ки аз тарзи дурусти омода кардани дархосту мактубҳо корманди нашрияву оҷонсиҳо, хусусан ҷавонон хуб огаҳӣ надоранд. Ҳамзамон, онҳо ба созмонҳое, ки махсус барои ҳифзи ҳуқуқи журналистон машғул ҳастанд, муроҷиат намекунанд.
Аз ин рӯ, АМВАОМТ салоҳ медонад, то чанд тавсия диҳад:
1) Ҳангоми риоя нашудани мӯҳлати серӯзаи дастрасӣ ба иттилоот ва ё аққалан хабарнома, ки сабаби ба таъхир афтодани ҷараёни посухдиҳиро ба вуҷуд меорад, журналистон бояд аз меъёрҳои ҳуқуқии қонунгузорӣ дар соҳаи ВАО ва дигар қонунҳои ҶТ истифода намоянд. Яъне ба мақомоти болоӣ (агар муовин бошад ба раис ), ё дар мавриди амал ва ё беамалии мансабдорон шикоят баранд ва дар ҳолати ниҳоӣ ба суд муроҷиат кунанд.
2) Журналистон бояд иттифоқ ва дар татбиқи меёърҳои ҳуқуқӣ собитқадам бошанд. Дар суръати нақзи ҳуқуқҳояшон ба таври фаврӣ ба созмонҳои дифоъ аз ҳуқуқи рӯзноманигорон ва мақомоти дахлдор муроҷиат кунанд. Шикояти пай дар пай аз тарафи рӯзноманигорон ба мақоми болоӣ ё суд ҳатман мансабдоронро водор мекунад, ки қонунро худ риоя кунанд.
3) Ҳангоми муроҷиати расмӣ журналистон, ё нафаре, ки дархостро мебарад, бояд дар ҳамон ниҳод расман ба қайд гирад. Шахси бақайдгиранда ному насаб, имзои хешро ба нусхаи дархост гузорад ва ҳамчунин рақами телефонашро нависад. Ҳамчунин, дар китоби даромаду баромадҳо ба қайд гирифта, иҷрои онро бояд пайгирӣ намоянд.
4) Мақомоти давлатӣ, шахсони мансабдор бояд саривақт дар асоси қонун иттилоъро пешниҳод намоянд, ё дар ҳолати таъхир кардан дар пешниҳоди маълумот бояд хабарнома ба ҷониби иттилоъдархосткунанда фиристад.
5) Ба мансабдорон, роҳбари корхонаву ташкилотҳо тавсия дода мешавад қонунгузорӣ дар соҳаи ВАО омӯзанд ва ба кормандон донистани меъёри ҳуқуқии онро тавсия диҳанд.
6) Мақомоти прокуратура иҷрои ҳатмии меъёрҳои қонунгузории кишварро дар самти дастрасӣ ба иттилоот назорат намуда, дар сурати нақзи қонун нисбати гунаҳкорон чораҳо андешанд.
Гузориши Бахши мониторингии АМВАОМТ